قانون استفاده از اسپری فلفل برای ماموران انتظامی

استفاده از اسپری فلفل توسط ماموران انتظامی، مثل هر ابزار کنترلی دیگه ای، قوانین و ضوابط خاص خودش رو داره که هم ماموران باید رعایت کنن و هم شهروندان لازمه ازش باخبر باشن. این قوانین برای این وضع شدن که هم اقتدار پلیس حفظ بشه و هم حقوق شهروندان زیر پا گذاشته نشه.

شاید براتون پیش اومده باشه که تو یه تجمع یا حتی یه درگیری، پلیس از اسپری فلفل استفاده کنه. یا شاید کنجکاو باشید که اصلا مامور تو چه شرایطی می تونه سراغ این وسیله بره و کجاها نباید ازش استفاده کنه. دونستن این نکات فقط برای مامورا نیست؛ هر شهروندی باید از این حقوق و مسئولیت ها آگاه باشه تا هم بتونه تو مواقع ضروری از خودش دفاع کنه و هم اگه تخلفی دید، راه درست پیگیری رو بلد باشه. اینجا قراره باهم خیلی خودمانی و البته کامل، زیر و بم این قانون رو بررسی کنیم و ببینیم این ابزار کنترلی چی هست، چه قواعدی داره و اگه غیرقانونی ازش استفاده بشه، چی میشه.

اسپری فلفل چی هست و جایگاهش تو قانون ما کجاست؟

قبل از اینکه بریم سراغ قوانین استفاده از اسپری فلفل برای ماموران انتظامی، اول باید ببینیم اصلا این اسپری فلفل چی هست و قانون ما چه تعریفی ازش داره. شاید فکر کنید فقط یه اسپری معمولیه، ولی خب پشت همین قوطی کوچک، کلی بحث حقوقی و قانونی هست.

تعریف قانونی اسپری فلفل و گازهای اشک آور

اسپری فلفل که گاهی بهش افشانه دفاع شخصی هم میگن، یه جور ابزار کنترلیه که مواد شیمیایی خاصی داره. این مواد وقتی اسپری میشن، باعث سوزش شدید چشم و بینی، اشک ریزش زیاد، سرفه و تنگی نفس موقتی میشن. هدف اصلیش اینه که برای یه مدت کوتاه، فرد رو ناتوان کنه تا مثلاً مامور بتونه کنترل اوضاع رو به دست بگیره یا از خودش و بقیه دفاع کنه.

تو آیین نامه اجرایی قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز، از اسپری فلفل به عنوان بخشی از «گازهای بی حس کننده، بیهوش کننده و اشک آور» اسم برده میشه. این گازها، موادی هستن که «موجب تحریک و سوزش شدید به همراه آب ریزش از چشم و بینی، اختلال تنفسی و ناتوانی موقت جسمانی می شوند و به دلیل خاصیت ناتوان کنندگی، در ساخت تجهیزات دفاع شخصی و ضد شورش از قبیل افشانه ها استفاده می شوند.» پس می بینید که قانون هم دقیقا می دونه با چی طرفیم.

اسپری فلفل، سلاح سرد محسوب می شه؟

یه سوال مهم که ممکنه پیش بیاد اینه که آیا اسپری فلفل جزو سلاح های سرد محسوب میشه یا نه؟ راستش رو بخواهید، وقتی صحبت از سلاح سرد میشه، معمولاً چاقو، پنجه بوکس، قمه و این جور چیزها میاد تو ذهن که ابزارهایی با قابلیت ایجاد جراحت مستقیم و عمیق هستن. اما اسپری فلفل یه جور دیگه عمل می کنه؛ بیشتر برای ایجاد ناتوانی موقت و کنترل استفاده میشه تا آسیب دائمی.

با این حال، باید حواسمون باشه که طبق همون قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز، اسپری فلفل (یا همون گازهای اشک آور) جزو اقلام و مواد تحت کنترل قرار می گیره. یعنی اگه شما یه شهروند عادی باشی و بدون مجوز اینو حمل کنی، مرتکب جرم شدی. پس هرچند شاید دقیقا تو دسته سلاح سرد به اون معنای مرسوم نباشه، ولی حمل و نگهداریش بدون مجوز، جرمه و این خودش نشون میده که چقدر از نظر قانونی بهش جدی نگاه میشه.

کیا ضوابط استفاده از اسپری فلفل رو مشخص می کنن؟

حالا که فهمیدیم اسپری فلفل چیه و جایگاهش کجاست، این سوال پیش میاد که اصلا چه کسی یا چه نهادی میاد میگه کی باید استفاده بشه و چطور؟ تو ایران، دو تا مرجع اصلی هستن که تو تعیین ضوابط و مقررات استفاده از این جور ابزارها نقش دارن:

• شورای عالی امنیت ملی: این شورا، به عنوان یه نهاد بالادستی، سیاست ها و چارچوب های کلی رو برای استفاده از ابزارهای کنترلی مثل اسپری فلفل تعیین می کنه. مصوبات این شورا، جنبه الزام آور برای همه نهادها از جمله نیروی انتظامی داره.
• نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران (فراجا): نیروی انتظامی با توجه به دستورالعمل های شورای عالی امنیت ملی، میاد و جزئیات اجرایی و عملیاتی استفاده از اسپری فلفل رو تو قالب آیین نامه ها و دستورالعمل های داخلی خودش تدوین می کنه. یعنی پلیس بر اساس اون چارچوب های کلی، آموزش های لازم رو به ماموران میده و مشخص می کنه که تو چه موقعیت های خاصی و با چه روشی باید از این ابزار استفاده بشه.

خلاصه اینکه، یه هماهنگی بین نهادهای بالادستی و اجرایی وجود داره تا مطمئن بشن استفاده از این ابزارها هم قانونیه و هم مطابق با نیازهای عملیاتی. اینطوری هم از قدرت پلیس حمایت میشه و هم حقوق مردم حفظ میشه.

مبانی و چارچوب قانونی استفاده از اسپری فلفل توسط ماموران: چه قوانینی رو باید بدونیم؟

خب، تا اینجا فهمیدیم اسپری فلفل چیه و کیا قوانینش رو وضع می کنن. حالا بیایید بریم سراغ اصل مطلب که مربوط به مبانی قانونی استفاده از اسپری فلفل توسط ماموران انتظامیه. اینجا می خوایم ببینیم دقیقا چه قوانینی به ماموران اجازه میدن از این ابزار استفاده کنن و چه خط قرمزهایی دارن.

قانون اصلی: قانون بکارگیری سلاح توسط مامورین نیروهای مسلح

وقتی حرف از استفاده از اسپری فلفل توسط ماموران میشه، قانون اصلی و مادر قضیه، «قانون بکارگیری سلاح توسط مامورین نیروهای مسلح در موارد ضروری» هست. شاید اسمش نشون بده مربوط به سلاحه، ولی خب ماهیت کنترل کننده اسپری فلفل باعث میشه زیر چتر همین قانون قرار بگیره. این قانون به ماموران نیروهای مسلح (که نیروی انتظامی هم جزوشونه) اجازه میده تو یه سری شرایط خاص و با رعایت ضوابط، از ابزارهای کنترلی مثل اسپری فلفل استفاده کنن.

هدف این قانون اینه که به ماموران اختیار لازم برای حفظ نظم و امنیت رو بده، اما همزمان، جلوی سوءاستفاده رو هم بگیره. یعنی یه چارچوب مشخص ایجاد می کنه که مامور بدونه تا کجا حق داره پیش بره. خب، طبیعیه که استفاده از یه ابزار مثل اسپری فلفل که می تونه آسیب زا باشه، باید کاملاً تحت کنترل و با دستورالعمل های دقیق باشه.

دستورالعمل های داخلی پلیس: ریزه کاری های اجرایی

قانون بکارگیری سلاح، کلیات رو میگه. اما خب، جزئیات و ریزه کاری های عملیاتی چطور؟ اینجا جاییه که آیین نامه ها و دستورالعمل های داخلی خود نیروی انتظامی وارد عمل میشن. این دستورالعمل ها، که معمولاً محرمانه هستن و برای عموم منتشر نمیشن، به ماموران آموزش میدن که تو موقعیت های مختلف چطوری از اسپری فلفل استفاده کنن.

مثلاً اینکه تو یه تجمع، چه وقتی میشه از اسپری فلفل استفاده کرد؟ یا اگه یه نفر داره مقاومت می کنه، چقدر باید اسپری زد؟ این دستورالعمل ها شامل نکاتی مثل:

• آموزش عملی: چطور اسپری رو دست بگیرن، چطور نشونه گیری کنن، فاصله مناسب چقدره.
• شرایط محیطی: مثلا تو محیط بسته یا شلوغ، چقدر میشه ازش استفاده کرد.
• کمک های اولیه: اگه کسی تحت تاثیر قرار گرفت، چطور بهش کمک کنن.

این ها همشون برای اینه که مامور تو لحظه تصمیم گیری، بدونه چطور باید رفتار کنه تا هم کارش رو درست انجام بده و هم کمترین آسیب به کسی وارد بشه.

اصل ضرورت و تناسب: حرف اول و آخر تو استفاده از اسپری فلفل

اگه بخوایم یه اصل مهم رو تو استفاده از هر نوع زور یا ابزار کنترلی توسط ماموران بگیم، اون اصل ضرورت و تناسب (proportionality and necessity) هست. این اصل، ستون فقرات قانون بکارگیری سلاح و استفاده از ابزارهای کنترلیه و باید تو هر موقعیتی رعایت بشه.

ضرورت یعنی چی؟ یعنی مامور فقط وقتی حق داره از اسپری فلفل استفاده کنه که هیچ راه دیگه ای برای کنترل موقعیت، مهار فرد یا جلوگیری از خطر وجود نداشته باشه. یعنی باید مطمئن باشه که راه های کم خطرتر یا مسالمت آمیزتر، جوابگو نیستن.

تناسب یعنی چی؟ یعنی میزان زوری که مامور استفاده می کنه (مثلا استفاده از اسپری فلفل)، باید متناسب با خطری باشه که داره دفع می کنه یا جرمی که قصد جلوگیری از اونه. نمیشه برای یه مقاومت کوچیک، یه جور برخورد خیلی شدید داشت. مثلاً، برای یه توهین لفظی، استفاده از اسپری فلفل اصلاً تناسب نداره.

بیایید یه مثال بزنیم: فرض کنید یه نفر داره فرار می کنه و مامور بهش میگه وایستا، اما اون گوش نمیده. اگر اون شخص مسلح نباشه و خطری جانی برای کسی نداشته باشه، استفاده از اسپری فلفل برای متوقف کردنش ممکنه غیرمتناسب باشه. اما اگه همون شخص، مسلح باشه یا داره به کسی حمله می کنه و با روش های دیگه نمیشه کنترلش کرد، اینجا استفاده از اسپری فلفل میتونه هم ضروری باشه و هم متناسب.

یادتون باشه، اسپری فلفل برای ارعاب یا تنبیه نیست. فقط و فقط برای کنترل یه وضعیت اضطراری و خطرناک، اون هم وقتی راه دیگه ای نباشه، باید استفاده بشه. این اصل، سنگ بنای هرگونه اقدام قانونی ماموران هست.

چه وقت ماموران اجازه دارن از اسپری فلفل استفاده کنن؟

حالا که با مبانی قانونی و اصل ضرورت و تناسب آشنا شدیم، وقتشه که دقیق تر ببینیم تو چه شرایطی یک مامور انتظامی طبق قانون، اجازه داره از اسپری فلفل استفاده کنه. این موقعیت ها دقیقاً مشخص شدن تا هیچ ابهامی باقی نمونه.

موقعت های مجاز بر اساس قانون بکارگیری سلاح

قانون بکارگیری سلاح، یک سری موقعیت های کلی رو برای استفاده از ابزارهای کنترلی (از جمله اسپری فلفل) در نظر گرفته. این موقعیت ها شامل موارد زیر میشه:

• دفاع مشروع از خود یا دیگری: اگه مامور خودش یا یه شهروند دیگه رو در معرض خطر جانی یا آسیب بدنی جدی ببینه و چاره ای جز استفاده از اسپری فلفل برای دفع خطر نباشه. مثلاً اگه یه نفر با چوب یا چاقو به سمت مامور یا یه فرد دیگه حمله کنه.
• مواجهه با شورش، اغتشاش و تجمعات غیرقانونی: تو شرایطی که یه تجمع غیرقانونی، از کنترل خارج شده و داره به اموال عمومی یا خصوصی آسیب میزنه یا جان مردم رو به خطر میندازه، ممکنه با رعایت ضوابط کنترل جمعیت، از اسپری فلفل برای پراکنده کردن جمعیت و کنترل اوضاع استفاده بشه. البته این موضوع خیلی حساسه و باید با کمترین آسیب همراه باشه.
• دستگیری مجرمین و متهمین فراری که مقاومت فعالانه می کنن: فرض کنید یه مجرم تحت تعقیب، موقع دستگیری به شدت مقاومت می کنه، زورآزمایی می کنه و به هیچ وجه تسلیم نمیشه و با روش های دیگه نمیشه مهارش کرد. اینجا ممکنه مامور برای کنترل و دستگیریش، از اسپری فلفل استفاده کنه. البته باید دقت کرد که مقاومت فعالانه باشه، نه صرفاً مقاومت منفعلانه.
• متوقف ساختن وسایل نقلیه: تو موارد خیلی خاص و خطرآفرین، مثلاً اگه یه ماشین داره از صحنه جرم فرار می کنه و خطر جانی برای مردم داره یا ممکنه به دیگران آسیب بزنه و به اخطارها هم توجهی نمیکنه، ممکنه از اسپری فلفل برای کنترل راننده و متوقف کردن ماشین استفاده بشه. البته قبلش باید حتماً اخطارهای لازم داده شده باشه.

اول باید اخطار بدن یا نه؟

معمولاً تو بیشتر این موقعیت ها، مامور موظفه قبل از استفاده از اسپری فلفل، اخطار بده. این اخطار میتونه به صورت شفاهی باشه که: ایست! در غیر این صورت از اسپری استفاده میشه! یا یه اخطار واضح دیگه. هدف از اخطار اینه که فرد فرصت داشته باشه از ادامه کاری که می کنه دست برداره و مامور مجبور به استفاده از زور نشه. اما خب، استثنائاتی هم وجود داره. مثلاً تو موقعیت هایی که خطر خیلی فوری و جدیه و فرصت اخطار دادن نیست، مثل وقتی که جان مامور یا یه نفر دیگه در خطر لحظه ایه، ممکنه بدون اخطار قبلی هم از اسپری فلفل استفاده بشه. البته این استثناها خیلی محدود و خاص هستن.

وقتی راه دیگه ای نباشه: آخرین چاره

همونطور که تو بخش اصل ضرورت و تناسب گفتیم، استفاده از اسپری فلفل همیشه باید آخرین راه حل باشه. یعنی مامور باید اول همه راه های کم خطرتر رو امتحان کنه. مثلاً اول با حرف زدن، بعد با دستورات صریح، بعد با مهار فیزیکی (بدون استفاده از ابزار) و اگه هیچ کدوم جواب نداد، اون وقت سراغ اسپری فلفل بره. این یعنی قبل از پاشیدن اسپری، مامور باید مطمئن بشه که هیچ راه دیگه ای برای کنترل اوضاع وجود نداره.

محدودیت های محیطی: کجاها نباید اسپری فلفل زد؟

استفاده از اسپری فلفل تو بعضی محیط ها می تونه خیلی خطرناک باشه و به همین خاطر، محدودیت های جدی داره:

• فضاهای بسته: اسپری فلفل تو فضاهای بسته مثل اتاق یا داخل ماشین، می تونه باعث غلظت زیاد مواد و آسیب شدیدتر به همه افراد حاضر، حتی خود مامور، بشه. برای همین، استفاده تو این محیط ها معمولاً ممنوعه.
• وسایل نقلیه: همونطور که گفتیم، تو موارد خیلی استثنایی میشه برای متوقف کردن وسیله نقلیه ازش استفاده کرد، اما داخل خود وسیله نقلیه به دلیل فضای بسته و خطر تصادف و آسیب رسانی به افراد بی گناه، معمولاً ممنوعه.
• اماکن پرجمعیت: پاشیدن اسپری فلفل تو یه جمعیت زیاد، می تونه باعث وحشت، هرج و مرج و له شدن افراد بشه و به جای کنترل، اوضاع رو بدتر کنه. پس استفاده تو همچین جاهایی هم محدودیت های جدی داره و فقط تو شرایط خاص و با رعایت پروتکل های کنترل جمعیت میشه ازش استفاده کرد.

چطور باید درست اسپری فلفل رو استفاده کرد؟

ماموران آموزش دیده، یاد می گیرن که چطور اسپری فلفل رو به درستی استفاده کنن تا هم مؤثر باشه و هم کمترین آسیب رو برسونه. این نکات معمولاً شامل:

• فاصله مناسب: معمولاً یه فاصله مشخص (مثلاً ۱ تا ۳ متر) برای پاشش در نظر گرفته میشه.
• جهت پاشش: باید به سمت صورت فرد باشه تا بیشترین تاثیر رو روی چشم ها و مجاری تنفسی بذاره.
• جهت باد: مامور باید به جهت باد هم دقت کنه که اسپری به خودش یا افراد بی گناه نخوره.
• مدت زمان پاشش: معمولاً یک یا دو پاف کوتاه کافیه و نباید برای مدت طولانی اسپری رو نگه داشت.

رعایت این نکات برای اینه که اسپری فلفل به عنوان یه ابزار کنترلی، کارایی خودش رو داشته باشه و نه بیشتر از حد لازم، آسیب بزنه.

استفاده غیرقانونی از اسپری فلفل: خط قرمزها کجاست؟

حالا که فهمیدیم ماموران تو چه شرایطی اجازه استفاده از اسپری فلفل رو دارن، باید سراغ اون روی سکه بریم: یعنی مواردی که استفاده از این ابزار کاملاً غیرقانونیه و می تونه برای مامور، عواقب جدی داشته باشه. رعایت این خط قرمزها به همون اندازه رعایت قوانین استفاده مجاز، مهمه.

استفاده بی دلیل یا برای ترسوندن

یکی از مهم ترین ممنوعیت ها اینه که مامور به هیچ وجه نباید اسپری فلفل رو بدون دلیل موجه و فقط برای ارعاب، ترسوندن یا نشون دادن قدرت استفاده کنه. اسپری فلفل یه ابزار دفاعی و کنترلیه، نه یه وسیله برای تهدید یا ایجاد وحشت. اگه مامور بدون اینکه خطری جدی در کار باشه یا نیازی به مهار کسی باشه، اسپری فلفل رو به سمت کسی بگیره یا پاشش کنه، این عمل کاملاً غیرقانونیه و سوءاستفاده از موقعیت شغلی محسوب میشه.

تبعیض تو استفاده ممنوعه

یه اصل مهم تو کار ماموران، رعایت برابری و عدم تبعیضه. مامور به هیچ وجه حق نداره بر اساس نژاد، جنسیت، دین، عقیده سیاسی، یا هر ویژگی شخصی دیگه، از اسپری فلفل استفاده کنه. یعنی همه افراد در برابر قانون برابرن و برخورد مامور باید صرفاً بر اساس رفتار و عملکرد فرد تو اون لحظه باشه، نه ویژگی های شخصی. اگه ثابت بشه که مامور به خاطر تبعیض، از اسپری فلفل استفاده کرده، این عمل کاملاً غیرقانونی و جرمه.

برای تنبیه یا آزار دادن

استفاده از اسپری فلفل برای تنبیه کردن یه نفر، آزار دادن یا شکنجه، یکی از جدی ترین خطاهای ممکنه. اسپری فلفل یه ابزار برای کنترل موقته، نه یه وسیله برای درد و رنج دادن عمدی. اگه ماموری با قصد آسیب رسانی بیشتر، تنبیه یا انتقام جویی از این ابزار استفاده کنه، نه تنها عملش غیرقانونیه، بلکه می تونه مشمول جرایم سنگینی مثل ایراد جراحت عمدی یا حتی شکنجه بشه.

خارج از چارچوب قانون

به طور کلی، هرگونه استفاده از اسپری فلفل که با موارد مجاز و شرایطی که تو بخش قبل گفتیم، تطابق نداشته باشه، غیرقانونیه. یعنی اگه مامور خارج از چهارچوب قانون بکارگیری سلاح و دستورالعمل های داخلی پلیس عمل کنه، مرتکب تخلف شده. این ممکنه شامل موارد زیر هم بشه:

• استفاده در شرایطی که میشه با روش های مسالمت آمیزتری اوضاع رو کنترل کرد.
• عدم اخطار قبلی در شرایطی که لازم بوده.
• استفاده در محیط های ممنوعه مثل فضاهای بسته.

استفاده زیاد یا بی رویه

حتی تو شرایطی که استفاده از اسپری فلفل مجازه، مامور حق نداره بیش از حد نیاز و به صورت مکرر ازش استفاده کنه. هدف، مهار کردن فرد تو حداقل زمان و با کمترین آسیب ممکنه. پاشش بیش از حد و بی رویه اسپری فلفل، نه تنها کارایی بیشتری نداره، بلکه می تونه باعث آسیب های جدی تر به سلامتی فرد بشه و این خودش می تونه به عنوان یه اقدام غیرقانونی و غیرمتناسب تلقی بشه.

اگه مامور غیرقانونی اسپری فلفل بزنه، چه عواقبی داره؟

اگه خدای نکرده یه مامور از اسپری فلفل به صورت غیرقانونی یا خارج از ضوابط استفاده کنه، اون وقت با عواقب و مسئولیت های جدی قانونی روبرو میشه. این مسئولیت ها تو سه دسته اصلی قرار می گیرن: کیفری، مدنی و اداری-انضباطی.

مسئولیت کیفری: جرم و جنایت حساب میشه؟

بله، اگه مامور از اسپری فلفل به شکل غیرقانونی استفاده کنه و باعث آسیب به کسی بشه، ممکنه مرتکب جرم شده باشه و مسئولیت کیفری پیدا کنه. این جرایم می تونن شامل موارد زیر باشن:

• جرایم عمدی: اگه مامور با قصد و نیت آسیب رسانی، مثلاً برای تنبیه یا آزار، از اسپری فلفل استفاده کنه و باعث جراحت یا صدمه بشه، این عمل می تونه تحت عنوان ایراد جراحت عمدی یا توهین (اگه همراه با هتک حرمت باشه) و یا سوءاستفاده از موقعیت شغلی پیگیری بشه. مجازات این جرایم می تونه حبس، جزای نقدی و حتی تبعید باشه.
• جرایم غیرعمدی: حتی اگه مامور قصد آسیب رسانی نداشته باشه، اما به خاطر بی احتیاطی، بی مبالاتی یا عدم رعایت مقررات (مثلاً پاشش بی رویه اسپری یا استفاده تو فضای بسته)، باعث صدمه بدنی به فردی بشه، ممکنه تحت عنوان ایراد صدمه بدنی غیرعمدی مجرم شناخته بشه که برای اون هم مجازات های مشخصی (مثل پرداخت دیه یا حبس) در نظر گرفته شده.

مسئولیت مدنی: باید خسارت بده؟

جدای از مجازات کیفری، مامور خاطی باید خسارت هایی که به فرد آسیب دیده وارد کرده رو هم جبران کنه. این همون مسئولیت مدنی هست. مثلاً:

• دیه: اگه استفاده از اسپری فلفل باعث آسیب هایی مثل سوختگی، مشکلات تنفسی، آسیب چشمی یا هرگونه صدمه بدنی بشه، مامور موظفه دیه یا ارش (خسارت غیرقابل اندازه گیری با دیه) رو پرداخت کنه.
• هزینه های درمانی: تمام هزینه های پزشکی، دارویی و درمانی که فرد آسیب دیده متحمل شده، باید توسط مامور یا نهاد مربوطه جبران بشه.
• جبران آلام و خسارت های معنوی: در بعضی موارد، حتی آلام روحی و روانی ناشی از این اتفاق هم ممکنه مشمول جبران خسارت بشه.

مسئولیت اداری و انضباطی: از کارش کم میشه یا نه؟

علاوه بر مسئولیت های کیفری و مدنی، مامور خاطی تو سیستم اداری و تشکیلاتی خودش (نیروی انتظامی) هم با عواقب روبرو میشه. این مسئولیت اداری و انضباطی میتونه شامل موارد مختلفی باشه، از جمله:

• تذکر شفاهی یا کتبی
• توبیخ با درج در پرونده
• کسر حقوق یا اضافه حقوق
• تنزل درجه یا پست
• انتقال به واحدهای دیگه
• و در موارد خیلی جدی، اخراج از خدمت

هدف از این مسئولیت ها، اینه که جلوی تکرار تخلف گرفته بشه و ماموران به رعایت ضوابط و مقررات، بیشتر پایبند باشن.

کجا میشه از مامور شکایت کرد؟

اگه احساس کردید که مامور انتظامی به صورت غیرقانونی از اسپری فلفل علیه شما استفاده کرده، راه هایی برای پیگیری و شکایت وجود داره:

• بازرسی ناجا / نهادهای نظارتی داخلی: هر نهاد نظامی و انتظامی، یه واحد بازرسی داره که وظیفه اش رسیدگی به شکایات مردم از ماموران اون نهاده. شما می تونید ابتدا به بازرسی ناجا مراجعه کنید و شکایت خودتون رو ثبت کنید. این سریع ترین راه برای شروع پیگیری هست.
• دادسرای نظامی: اگه جرمی که توسط مامور انجام شده، جرم نظامی یا تو حین انجام وظیفه نظامی بوده (که اغلب موارد استفاده از اسپری فلفل تو این دسته قرار می گیره)، مرجع صالح برای رسیدگی، دادسرای نظامی هست.
• دادسرای عمومی و دادگاه کیفری ۲: اگه عمل مامور جرم عمومی محسوب بشه (که کمتر پیش میاد ولی ممکنه)، یا دادسرای نظامی تشخیص بده که صلاحیت رسیدگی نداره، پرونده به دادسرای عمومی و بعد از اون به دادگاه کیفری ۲ ارجاع میشه.

پس، اگه مورد مشابهی براتون پیش اومد، حتماً موضوع رو پیگیری کنید و از طریق مراجع قانونی اقدام کنید.

حقوق شهروندان در مواجهه با استفاده از اسپری فلفل و راهنمای شکایت

حالا بیایید از منظر شهروند نگاه کنیم. اگر خدای ناکرده شما یا کسی که می شناسید، در معرض استفاده از اسپری فلفل قرار گرفتید، چه حقوقی دارید و چطور باید موضوع رو پیگیری کنید؟ دونستن این نکات، بهتون کمک می کنه تا بهتر از خودتون دفاع کنید و حق و حقوقتون رو بشناسید.

حق آگاهی و کمک های اولیه

اولین و مهم ترین حق شما، بعد از اینکه اسپری فلفل به سمتتون پاشیده شد، اینه که:

• حق دریافت کمک های اولیه: مامورانی که از اسپری فلفل استفاده می کنن، آموزش دیدن که چطور به فردی که تحت تاثیر قرار گرفته، کمک های اولیه بدن. این کمک ها معمولاً شامل شستشوی چشم ها با آب فراوان و تمیز، تهویه محیط و انتقال به فضای باز هست. اگه مامور این کار رو انجام نده، خودش تخلف کرده.
• حق آگاهی از دلیل: در صورت امکان و آرام شدن اوضاع، می تونید از مامور بپرسید که چرا از اسپری فلفل استفاده کرده. البته این حق باید با رعایت احترام و بدون ایجاد تنش بیشتر دنبال بشه.

چطور از مامور شکایت کنیم؟

اگه فکر می کنید استفاده از اسپری فلفل علیه شما غیرقانونی بوده، باید مراحل شکایت رو به درستی انجام بدید تا پرونده تون شانس موفقیت بیشتری داشته باشه:

1. جمع آوری مدارک اولیه:
   • گزارش پزشکی قانونی: این مهم ترین مدرک شماست. بلافاصله بعد از حادثه، به پزشکی قانونی مراجعه کنید و درخواست معاینه و تهیه گزارش کنید. پزشک قانونی میزان آسیب، نوع ماده استفاده شده و هرگونه جراحت رو ثبت می کنه.
   • شهادت شهود: اگه کسانی شاهد ماجرا بودن، مشخصات و شماره تماسشون رو بگیرید تا بتونن در دادگاه شهادت بدن.
   • فیلم و عکس: اگه از صحنه حادثه فیلم یا عکس دارید، اون ها رو به عنوان مدرک نگهداری کنید.
   • تاریخ و زمان و مکان دقیق: همه جزئیات حادثه رو دقیقاً یادداشت کنید.
2. ثبت شکایت:
   • همونطور که تو بخش قبل گفتیم، می تونید اول به بازرسی ناجا مراجعه کنید. این نهاد می تونه به سرعت به موضوع رسیدگی کنه و اگه تخلفی صورت گرفته باشه، با مامور برخورد اداری کنه.
   • برای پیگیری قضایی، باید به دادسرای نظامی (یا در موارد خاص، دادسرای عمومی) مراجعه کنید و شکواییه خودتون رو ثبت کنید. تمام مدارکی که جمع آوری کردید رو هم به همراه ببرید.
3. پیگیری پرونده: بعد از ثبت شکایت، پرونده شما تشکیل میشه و مراحل قانونی رو طی می کنه. ممکنه برای ارائه توضیحات بیشتر یا شهادت، احضار بشید.

نقش وکیل در پیگیری شکایت

راستش رو بخواهید، پیگیری پرونده های حقوقی و کیفری، مخصوصاً وقتی پای نیروهای دولتی وسطه، پیچیدگی های خاص خودش رو داره. اینجا نقش یه وکیل متخصص، خیلی پررنگ میشه. یه وکیل خوب می تونه:

• شما رو تو جمع آوری مدارک راهنمایی کنه.
• شکواییه رو به صورت حقوقی و محکم تنظیم کنه.
• تو مراحل بازپرسی و دادگاه، از شما دفاع کنه.
• از حقوق شما به طور کامل حمایت کنه و مطمئن بشه که پرونده عادلانه پیش میره.

پس، اگه با همچین مشکلی روبرو شدید، حتماً قبل از هر اقدامی، با یه وکیل متخصص مشورت کنید.

اسپری فلفل برای شهروندا و مامورا: چه فرقی داره؟

شاید براتون سوال باشه که خب، اسپری فلفل کلا بده یا نه؟ یعنی اگه یه شهروند عادی بخواد برای دفاع از خودش اسپری فلفل داشته باشه، میتونه؟ اینجا می خوایم فرق بین قانون استفاده از اسپری فلفل برای ماموران انتظامی و شهروندان عادی رو بررسی کنیم و ببینیم هر کدوم چه مجازات هایی دارن.

مجوز حمل اسپری فلفل برای شهروندان خاص

به طور کلی، حمل اسپری فلفل برای شهروندان عادی بدون مجوز، جرمه. اما تو یه سری موارد خاص و برای بعضی از مشاغل که ممکنه بیشتر در معرض خطر باشن، قانون اجازه میده با اخذ مجوز، این ابزار رو حمل کنن. مثلاً:

• وکلا
• طلافروشان
• صرافان
• پزشکان
• و مشاغلی که به تشخیص نیروی انتظامی و شورای عالی امنیت ملی، نیاز به ابزارهای دفاع شخصی داشته باشن.

این افراد باید با مراجعه به نیروی انتظامی، درخواست مجوز حمل و استفاده از تجهیزات دفاع شخصی رو بدن. مرجع صدور این مجوز هم طبق تبصره بند ث ماده ۲ آیین نامه اجرایی قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز، نیروی انتظامیه که این کار رو بر اساس مصوبات شورای امنیت کشور انجام میده.

مجازات حمل غیرمجاز اسپری فلفل و شوکر برای شهروندا

حالا اگه یه شهروند عادی، بدون مجوز، اسپری فلفل یا شوکر حمل کنه، چه اتفاقی میفته؟ قانون ما تو این زمینه خیلی واضحه و مجازات های مشخصی رو تعیین کرده. «قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز» به صراحت، حمل، نگهداری، خرید و فروش غیرمجاز این اقلام رو جرم میدونه.

بیایید دقیق تر به مواد ۱۱ و ۱۲ این قانون نگاه کنیم:

1. ماده ۱۱ (مربوط به قاچاق، ساخت و مونتاژ):
   • گازهای بی حس کننده، بیهوش کننده و اشک آور (شامل اسپری فلفل): حبس از دو تا پنج سال.
   • مواد محترقه و شوک دهنده ها (شوکرها): حبس از شش ماه تا دو سال.
2. ماده ۱۲ (مربوط به خریداری، نگهداری، حمل، توزیع و فروش غیرمجاز):
   • گازهای بی حس کننده، بیهوش کننده و اشک آور (شامل اسپری فلفل): حبس از شش ماه تا دو سال.
   • مواد محترقه و شوک دهنده ها (شوکرها): حبس از نود و یک روز تا شش ماه.

می بینید که مجازات حمل و نگهداری غیرمجاز اسپری فلفل از شوکر بیشتره. پس اگه شهروند عادی هستید و مجوز ندارید، حتی برای دفاع شخصی هم نمی تونید این وسایل رو حمل کنید، چون غیرقانونیه و براتون دردسر درست می کنه.

رأی وحدت رویه شماره ۷۲۷: کجا به این جرایم رسیدگی می کنن؟

یه زمانی، این ابهام وجود داشت که اگه یه نفر به خاطر حمل غیرمجاز اسپری فلفل یا شوکر دستگیر بشه، پرونده اش رو باید تو دادگاه انقلاب رسیدگی کنن یا دادگاه عمومی؟ این اختلاف نظر، بالاخره با رأی وحدت رویه شماره ۷۲۷ ـ ۲۱/۹/۱۳۹۱ هیأت عمومی دیوان عالی کشور حل شد.

این رای خیلی مهمه چون صراحتاً اعلام کرد که:

رسیدگی به جرایم حمل و نگهداری غیرمجاز اقلام تحت کنترل (مثل اسپری فلفل و شوکر) توسط شهروندان عادی، در صلاحیت دادگاه های عمومی (و در حال حاضر، دادگاه کیفری ۲) هست، نه دادگاه انقلاب.

این رای به این معنیه که دیوان عالی کشور، این جور جرایم رو از شمول قاچاق اسلحه به اون معنای خاصی که دادگاه انقلاب بهش رسیدگی می کنه، خارج کرده. پس اگه خدای نکرده با همچین مشکلی مواجه شدید، بدونید که مرجع صالح برای رسیدگی به پرونده تون، دادگاه کیفری ۲ هست.

استانداردهای حرفه ای بعد از استفاده از اسپری فلفل

بعد از اینکه یک مامور مجبور میشه از اسپری فلفل استفاده کنه، کارش تموم نمیشه. یه سری استانداردهای حرفه ای و مسئولیت های مهم وجود داره که باید بعد از بکارگیری این ابزار هم رعایت بشه. این کارها برای حفظ سلامتی فرد آسیب دیده و همچنین مستندسازی دقیق واقعه خیلی مهمن.

کمک رسانی به فرد آسیب دیده

همونطور که قبل تر اشاره کردیم، اولین مسئولیت مامور بعد از پاشش اسپری فلفل، کمک رسانی به فردی هست که تحت تاثیر قرار گرفته. این کمک ها شامل:

• شستشوی چشم ها و صورت: باید با آب فراوان و تمیز، چشم ها و صورت فرد شسته بشه تا مواد شیمیایی اسپری فلفل از روی پوست و چشم ها پاک بشن.
• تهویه و انتقال به فضای باز: فرد باید به یه محیط باز و دارای تهویه مناسب منتقل بشه تا بتونه راحت تر نفس بکشه و اثرات اسپری فلفل از بین بره.
• ارائه کمک های درمانی اولیه: در صورت لزوم و مشاهده علائم شدیدتر، باید اقدامات درمانی اولیه انجام بشه یا درخواست کمک پزشکی داده بشه.

این کمک ها نه تنها یه وظیفه انسانی هستن، بلکه جزئی از دستورالعمل های رسمی نیروی انتظامی هم محسوب میشن و عدم انجام اونها می تونه برای مامور، تبعات قانونی داشته باشه.

گزارش نویسی دقیق واقعه

یکی دیگه از استانداردهای خیلی مهم، مستندسازی و گزارش نویسی دقیق از هرگونه بکارگیری اسپری فلفل هست. مامور موظفه که جزئیات کامل حادثه رو تو یه گزارش رسمی ثبت کنه. این گزارش باید شامل موارد زیر باشه:

• زمان و مکان دقیق حادثه.
• نام و مشخصات ماموران حاضر و ماموری که از اسپری استفاده کرده.
• دلایل و توجیهات کامل برای استفاده از اسپری فلفل (یعنی چرا این کار ضروری و متناسب بوده).
• شرح دقیق اتفاقات قبل، حین و بعد از استفاده از اسپری فلفل.
• نحوه واکنش فرد آسیب دیده و اقدامات کمک رسانی انجام شده.
• شاهدان احتمالی و مدارک موجود (مثل فیلم یا عکس).

این گزارش نه تنها برای شفافیت و پاسخگویی مهمه، بلکه در صورت بروز هرگونه شکایت یا پیگیری قضایی، به عنوان یه مدرک معتبر مورد استفاده قرار می گیره.

آموزش و بازآموزی مداوم

دنیای جرم و جنایت و روش های مقابله با اونها همیشه در حال تغییره. برای همین، ماموران انتظامی نیاز به آموزش و بازآموزی مداوم دارن. این آموزش ها باید شامل موارد زیر باشه:

• آشنایی با قوانین جدید و به روزرسانی ها: ماموران باید همیشه از آخرین قوانین و آیین نامه ها باخبر باشن.
• تقویت مهارت های تصمیم گیری: آموزش هایی برای کمک به ماموران در تصمیم گیری سریع و درست در موقعیت های حساس.
• مهارت های ارتباطی و کنترل بدون زور: آموزش استفاده از روش های مسالمت آمیزتر برای کنترل افراد و موقعیت ها.
• آموزش های عملی استفاده از ابزارها: تمرین های عملی برای استفاده صحیح و ایمن از اسپری فلفل.

این بازآموزی ها باعث میشه که ماموران همیشه آماده باشن و بتونن وظایفشون رو به بهترین شکل و با رعایت کامل قوانین انجام بدن، که نتیجه اش افزایش کارایی و البته اعتماد عمومی به نیروی انتظامی خواهد بود.

حرف آخر: تعادل بین اقتدار و حقوق

خلاصه که دیدید، استفاده از اسپری فلفل توسط ماموران انتظامی، یه موضوع کاملاً حقوقیه و پر از جزئیات ریز و درشت. نه استفاده بی رویه و غیرقانونی از این ابزار قابل قبوله، نه نادیده گرفتن نیاز ماموران به یه وسیله دفاعی برای حفظ امنیت جامعه. اینجاست که اهمیت قانون خودشو نشون میده؛ قانونی که یه خط باریک بین اقتدار پلیس و حفظ حقوق شهروندان ترسیم می کنه.

یادمون باشه، اسپری فلفل یه ابزار جدیه که باید فقط در شرایط ضروری، با تناسب با خطر و بعد از اخطارهای لازم استفاده بشه. ماموران باید آموزش های کافی رو ببینن و کاملاً به ضوابط پایبند باشن. از اون طرف، شهروندان هم باید از حقوق خودشون آگاه باشن و در صورت مشاهده هرگونه تخلف، از راه های قانونی پیگیر باشن. این آگاهی متقابل، کلید ایجاد نظم و امنیت پایدار تو جامعه ماست و کمک می کنه تا اعتماد بین مردم و نیروی انتظامی بیشتر و بیشتر بشه.