چند درس را میتوان تبصره استفاده کرد

خیلی از دانش آموزا وقتی توی یکی دو تا درس نمره قبولی رو نمی گیرن، نگران میشن که نکنه دیگه نتونن درس بخونن یا فارغ التحصیل بشن. اما جای نگرانی نیست! یه قانونی هست به اسم تک ماده یا تبصره که بهشون کمک می کنه بدون اینکه دوباره امتحان بدن، اون درس رو پاس کنن و خیالشون راحت بشه. این قانون شرایط خاصی داره و باید بدونی که تا چند تا درس رو میشه با این روش نجات داد، مخصوصاً با آیین نامه های جدید آموزشی سال 1404 که تغییراتی هم داشته. اگه می خوای بدونی چطوری میشه از این فرصت استفاده کرد و چند تا درس رو میتونی با تبصره قبول بشی، تا آخر این مطلب با ما باش.

تک ماده و تبصره چیست؟ (فرقشون کجاست؟)

شاید برات سوال باشه که اصلاً این تک ماده و تبصره که همه ازش حرف می زنن، چی هستن؟ یا شاید شنیدی که می گن اینا با هم فرق دارن. بیایید با هم ببینیم قضیه از چه قراره.

تک ماده یا همون تبصره، یه فرصت نجات بخشه برای دانش آموزایی که نتونستن تو یه یا چند تا درس، نمره قبولی رو بیارن. هدف اصلیش اینه که بهشون اجازه بده بدون اینکه دوباره توی اون درس امتحان بدن، خیالشون راحت بشه و به درس خوندن تو مقاطع بالاتر یا فارغ التحصیلیشون ادامه بدن. این قانون بیشتر برای بچه های متوسطه اول (پایه نهم) و متوسطه دوم (پایه های دهم، یازدهم، دوازدهم) کاربرد داره.

تبصره با تک ماده فرق داره؟ شفاف سازی آیین نامه جدید ۱۴۰۴

شاید قبلاً شنیده باشید که تک ماده و تبصره با هم فرق دارن، مثلاً یکی برای دوازدهم بوده و یکی برای بقیه پایه ها. اما خبر خوب اینکه، طبق آیین نامه جدید آموزش و پرورش برای دوره متوسطه دوم در سال ۱۴۰۴، این دو تا مفهوم عملاً یکی شدن و برای یک هدف مشابه به کار میرن. یعنی دیگه لازم نیست خودت رو با تفاوت های ریز و قدیمی درگیر کنی.

طبق آیین نامه جدید آموزش و پرورش در سال ۱۴۰۴ برای مقطع متوسطه دوم، تفاوت معناداری بین «تک ماده» و «تبصره» وجود نداره و هر دو به یک معنا برای گذراندن دروس افتاده به کار میرن.

پس اگه توی صفحات وب یا از افراد قدیمی تر شنیدید که این دو تا با هم فرق دارن، بدونید که احتمالاً دارن از قوانین گذشته حرف می زنن. حالا، هم برای پایه های دهم و یازدهم و هم برای پایه دوازدهم، شرایط استفاده از این فرصت، تقریباً یکسانه و اسمش هم فرق خاصی نمی کنه؛ بیشتر به عنوان یه تسهیل کننده برای فارغ التحصیلی شناخته میشه.

پس چند تا درس رو میشه تک ماده یا تبصره کرد؟ (اینم که کلی سواله!)

رسیدیم به سوال اصلی که ذهن خیلی ها رو درگیر می کنه: اصلاً چند تا درس رو میشه با این قانون نجات داد؟ جواب صریح و قاطع اینه که شما می تونید حداکثر ۴ درس رو تک ماده یا تبصره کنید.

ترکیب دروس نهایی و غیرنهایی در تک ماده

شاید فکر کنی که این ۴ درس باید حتماً یه ترکیبی خاصی داشته باشن، مثلاً ۲ تا نهایی و ۲ تا غیرنهایی. اما خوشبختانه، با تغییرات جدیدی که تو آیین نامه ها اعمال شده (مخصوصاً برای سال تحصیلی ۱۴۰۴)، دیگه محدودیتی برای ترکیب این درس ها وجود نداره. یعنی:

• می تونی هر ۴ درس رو از بین درس های نهایی انتخاب کنی.
• می تونی هر ۴ درس رو از بین درس های غیرنهایی (داخلی) انتخاب کنی.
• یا حتی ترکیبی از درس های نهایی و غیرنهایی رو انتخاب کنی.

مهم اینه که مجموع درس هایی که با این قانون پاس می شن، از ۴ تا بیشتر نشه. این انعطاف باعث شده که دانش آموزا راحت تر بتونن از این فرصت استفاده کنن و دغدغه شون کمتر بشه.

تعداد دروس تک ماده برای پایه های مختلف (نهم تا دوازدهم)

این قانون تک ماده (یا تبصره)، تقریباً برای همه مقاطع متوسطه اول و دوم کاربرد داره. برای پایه نهم و پایه های دهم، یازدهم و دوازدهم، حداکثر تعداد دروس مجاز برای تک ماده کردن، ۴ درس هست. پس فرقی نمی کنه تو کدوم پایه هستی، این فرصت برای تو هم وجود داره. البته فراموش نکن که این تعداد ۴ درس، برای کل دوره متوسطه دوم (یعنی مجموع دهم، یازدهم و دوازدهم) محاسبه میشه و نه برای هر سال جداگانه.

چه شرایطی باید داشته باشی تا بتونی از تک ماده/تبصره استفاده کنی؟

استفاده از تک ماده و تبصره یه سری شرایط داره که اگه اونارو نداشته باشی، نمی تونی از این فرصت استفاده کنی. بیا با هم این شرایط رو قدم به قدم بررسی کنیم تا کاملاً شفاف بشه:

معدل کل و نمره سالانه دروس افتاده

یکی از مهم ترین شروط برای استفاده از تک ماده، اینه که معدل کل شما باید بالای ۱۰ باشه. یعنی اگه معدلت زیر ۱۰ باشه، متاسفانه نمی تونی از این قانون استفاده کنی و باید دنبال راه های دیگه باشی.

شرط بعدی، مربوط به نمره درس افتاده است. نمره سالانه اون درسی که افتادی (یا آخرین نمره اون درس، چه توی تابستون امتحان داده باشی یا به صورت غیرحضوری)، باید حداقل ۷ باشه. اگه نمره سالانه ات از ۷ کمتر باشه، تک ماده به کمکت نمیاد.

نمره کتبی در دروس نهایی: آیا زیر ۷ باشی، میشه؟

این یه سوال پرتکراره، مخصوصاً برای بچه های دوازدهم که امتحان نهایی دارن. فرض کن تو یه درس نهایی، نمره کتبی یا همون نمره برگه امتحانت زیر ۷ شده، مثلاً ۶ یا ۵. اما نمره سالانه ات (که ترکیبی از نمره مستمر، نوبت اول و دوم هست) بالای ۷ یا حتی ۱۰ شده باشه. در این حالت، می تونی از قانون تک ماده استفاده کنی. پس اگه نمره کتبی ات پایین اومده، ناامید نشو، هنوز فرصت هست!

کدوم درس ها تک ماده می خورن؟ (نظری یا عملی؟)

قانون تک ماده فقط برای دروس نظری طراحی شده. یعنی اگه تو درس های مهارتی، کارورزی، یا دروس فنی و حرفه ای که جنبه عملی دارن، نمره قبولی رو نیاوردی، نمی تونی از تک ماده استفاده کنی. این درس ها معمولاً شرایط قبولی خودشون رو دارن که ممکنه نمره قبولی شون (مثلاً ۱۲ برای بعضی از این درس ها) متفاوت باشه و باید توی اون ها نمره قبولی رو به دست بیاری تا بتونی پاسشون کنی.

تکرار پایه: کی دیگه تک ماده جواب نمیده؟

تک ماده یه فرصت عالیه، اما اینطور نیست که بتونی هر تعداد درس رو که دلت خواست باهاش پاس کنی. اگه تعداد درس هایی که افتادی، خیلی زیاد باشه (یعنی بیشتر از اون ۴ درس مجاز)، یا اگر شرایط معدل و نمره سالانه رو نداشته باشی، دیگه تک ماده به کار نمی آد. در این صورت، ممکنه مجبور بشی که پایه تحصیلی ت رو تکرار کنی. پس بهتره که از همین الان حواس جمع باشی و تلاش کنی که به این مراحل نرسی.

چطور نمره ت رو حساب می کنن و تک ماده چقدر روی معدلت تاثیر داره؟

شاید برات سوال باشه که اصلاً این نمره هایی که می بینی چطوری حساب میشن و بعد از تک ماده، معدلت چطوری میشه. بیا تا با هم یه نگاهی بهش بندازیم.

فرمول محاسبه نمره سالانه: یه حساب سرانگشتی!

نمره سالانه شما، فقط نمره برگه امتحان نیست؛ بلکه ترکیبی از نمرات مستمر و نمرات نوبت اول و دومه که هر کدوم ضریب مشخصی دارن. فرمول کلی برای محاسبه نمره سالانه اینجوریه:

نمره سالانه = [{(نمره مستمر نوبت اول × 1) + (نمره برگه نوبت اول × 2 )} + {(نمره مستمر نوبت دوم × 1) + (نمره برگه نوبت دوم × 4)}] ÷ 8

مثلاً، فرض کن یه دانش آموز تو درس ریاضی نمره مستمر نوبت اول ۱۵، نمره برگه نوبت اول ۱۳، نمره مستمر نوبت دوم ۱۵ و نمره برگه نوبت دوم ۶ گرفته باشه. با این حساب، نمره سالانه اش میشه:

نمره سالانه = [{(15 × 1) + (13 × 2)} + {(15 × 1) + (6 × 4)}] ÷ 8
نمره سالانه = [{15 + 26} + {15 + 24}] ÷ 8
نمره سالانه = [41 + 39] ÷ 8
نمره سالانه = 80 ÷ 8 = 10

در این مثال، نمره سالانه ۱۰ میشه و دانش آموز بدون نیاز به تک ماده، درس رو پاس کرده.

نمره امتحانات تابستانه و غیرحضوری

اگه خدای نکرده تو امتحانات خرداد نتونستی نمره قبولی رو بیاری و تصمیم گرفتی تابستون دوباره امتحان بدی، نمره ات اینجوری حساب میشه:

نمره تابستانه = [(نمره ارزشیابی پایانی × 3) + (نمره مستمر × 1)] ÷ 4

برای درس هایی که به صورت غیرحضوری برداشتی یا جزو استانداردهای مهارتی در شاخه کاردانش هستن، نمره نهایی ات همون نمره امتحان پایان ترمه، چون معمولاً نمره مستمر براشون در نظر گرفته نمیشه.

تک ماده، دوست معدل هست یا دشمنش؟

حالا شاید بپرسی، اگه یه درسی رو تک ماده کنم، روی معدلم چه تأثیری داره؟ اینجاشو خوب گوش کن: دروسی که با قانون تک ماده پاس میشن، با همون نمره پایینی که گرفتی (مثلاً ۷ یا ۸) توی کارنامه ت ثبت میشن. یعنی نمره ات بالا نمیره، فقط شرط قبولی رو پاس می کنی.

این یعنی نمره پایینی که توی کارنامه ت ثبت میشه، قطعاً روی معدل کل سالیانه و معدل کل سه ساله دبیرستانت تأثیر منفی می ذاره. و از اونجایی که معدل کل و سوابق تحصیلیت توی کنکور سراسری و حتی برای پذیرش توی بعضی رشته ها و دانشگاه ها حسابی مهمه، این نمره پایین می تونه یه جورایی به ضررت باشه. پس، به تک ماده به چشم یه راه نجات نگاه کن، نه یه راه میانبر برای نمره خوب!

مراحل و زمان استفاده از تک ماده/تبصره چجوریه؟

حالا که با شرایطش آشنا شدی، شاید برات سوال باشه که اصلاً چطوری باید از این قانون استفاده کرد؟ آیا خودش خودکار انجام میشه یا باید بری دنبالش؟

خودکار انجام میشه یا باید بری مدرسه؟

معمولاً، اگه تو شرایط استفاده از تک ماده باشی (یعنی معدلت بالای ۱۰ باشه و تعداد دروس افتاده ات از ۴ تا بیشتر نباشه)، سیستم مدرسه به صورت خودکار این قانون رو برات اعمال می کنه و درس رو برات تک ماده می زنه. سامانه امین آموزش و پرورش این کارو انجام میده. پس نیازی نیست که لزوماً دست به کار بشی و درخواست کتبی بدی. اما اگر احساس کردی که شرایط داری ولی برات اعمال نشده یا اگه تعداد دروس افتاده ات بیشتر از حد مجازه و می خوای برای بقیه درس ها امتحان بدی، بهتره که یه سر به مدرسه بزنی و با مشاور یا مدیر صحبت کنی.

کی باید اقدام کنی؟

عموماً، زمان استفاده از تک ماده یا تبصره بعد از اعلام نتایج امتحانات خرداد ماهه. وقتی کارنامه ها رو میدن و مشخص میشه تو کدوم درس ها نمره قبولی رو نیاوردی، تازه اون وقته که شرایط تک ماده برات بررسی میشه و اعمال میشه. اگه به هر دلیلی، این زمان رو از دست بدی یا دیر اقدام کنی، ممکنه نتونی از این فرصت استفاده کنی.

آیا هزینه ای داره؟

بستگی به مدرسه و آیین نامه های داخلی داره، اما در بعضی موارد، ممکنه برای هر درسی که با تک ماده پاس میشه، یه مبلغی به عنوان هزینه به مدرسه یا آموزش و پرورش پرداخت بشه. این موضوع رو بهتره از مسئولین مدرسه ات جویا بشی تا از جزئیاتش باخبر باشی.

جایگزین های تک ماده/تبصره: شاید اینا بهتر باشن!

تک ماده یه راه فرار خوبه، ولی همیشه تنها گزینه نیست. گاهی اوقات، راه های دیگه ای هم وجود داره که شاید حتی به نفع معدل و آینده تحصیلی ت هم باشه. بیا با هم ببینیم چه گزینه های دیگه ای داری:

امتحان شهریور و دی ماه: یه فرصت دیگه!

اگه تو یه درسی مردود شدی، می تونی به جای تک ماده کردن، دوباره تو امتحانات شهریور ماه یا حتی دی ماه اون درس شرکت کنی. این یه فرصت عالیه تا نمره ت رو واقعاً بالا ببری و روی معدلت تأثیر مثبت بذاری.

تک ماده بهتره یا امتحان مجدد؟ مزایا و معایب

انتخاب بین تک ماده و امتحان مجدد، به شرایط خودت بستگی داره:

• تک ماده:
  • مزایا: استرس کمتری داره، لازم نیست دوباره درس بخونی و امتحان بدی، سریع تر از اون درس خلاص میشی.
  • معایب: نمره پایینت توی کارنامه ثبت میشه و روی معدل کل تأثیر منفی میذاره، فرصت برای یادگیری عمیق تر اون درس رو از دست میدی.
• امتحان مجدد (شهریور/دی):
  • مزایا: می تونی نمره ت رو افزایش بدی که روی معدلت تأثیر مثبت داره، مفاهیم درس رو بهتر یاد می گیری.
  • معایب: دوباره باید درس بخونی و برای امتحان آماده بشی که ممکنه استرس زا باشه.

اگه مطمئنی که با کمی تلاش می تونی نمره خوبی بگیری، حتماً امتحان مجدد رو انتخاب کن. اما اگه وقت نداری یا درس خیلی سخته برات، تک ماده هم راهیه که می تونی روش حساب کنی.

قانون حفظ نمره بالاتر: نگران نباش!

یه نکته خیلی مهم که شاید ندونی اینه: اگه تصمیم گرفتی تو امتحان شهریور یا دی ماه شرکت کنی و نمره ت از نمره قبلی (نمره خرداد) پایین تر هم بشه، نگران نباش! طبق قانون، بالاترین نمره ای که گرفتی (چه نمره خرداد باشه چه نمره شهریور/دی) برای تو ثبت میشه. پس با خیال راحت برو و امتحان بده، چون چیزی رو از دست نمیدی، بلکه فقط یه شانس برای بهبود نمره ات داری.

شرایط قبولی درس ها در هر پایه چیه؟ (دقیق و کامل)

برای اینکه بدونی دقیقا تو هر پایه چطور قبول میشی، باید به نمره سالانه و نمره برگه امتحانیت توجه کنی. این قوانین برای هر پایه ممکنه یه مقدار ریزه کاری داشته باشه.

شرایط قبولی در پایه های دهم و یازدهم

برای دانش آموزای پایه های دهم و یازدهم، ملاک قبولی در هر درس، داشتن نمره سالانه ۱۰ یا بالاتر هست. جدول زیر، وضعیت های مختلف رو براتون روشن می کنه:

حالت های مختلف	نمره سالانه	نمره برگه امتحانی	وضعیت
1	10 و بالاتر	هر نمره ای (ملاک نیست)	قبول
2	بین 7 تا 10	هر نمره ای (ملاک نیست)	استفاده از تبصره و تک ماده
3	کمتر از 7	هر نمره ای (ملاک نیست)	مردود

شرایط قبولی در پایه دوازدهم (نهایی و غیرنهایی)

دانش آموزای پایه دوازدهم یه مقدار شرایطشون فرق داره، چون هم دروس نهایی دارن و هم دروس غیرنهایی. پس باید به هر دو نوع درس توجه کرد.

شرایط قبولی در دروس نهایی پایه دوازدهم

برای دروس نهایی پایه دوازدهم، دو تا شرط اصلی وجود داره:

1. نمره سالانه: نمره سالانه شما باید ۷ یا بالاتر باشه.
2. نمره برگه امتحانی: نمره برگه امتحانی (کتبی) شما هم باید ۷ یا بالاتر باشه.

البته اگه یکی از این دو شرط رو نداشته باشی ولی بقیه شرایط تک ماده رو داشته باشی، باز هم می تونی از قانون تک ماده استفاده کنی. جدول زیر جزئیات رو نشون میده:

حالت های مختلف	نمره سالانه	نمره برگه امتحانی	وضعیت
1	10 و بالاتر	7 و بالاتر	قبول
2	10 و بالاتر	کمتر از 7	استفاده از تبصره و تک ماده
3	بین 7 تا 10	هر نمره ای	استفاده از تبصره و تک ماده
4	کمتر از 7	کمتر از 7	مردود

شرایط قبولی در دروس غیرنهایی پایه دوازدهم

برای درس های غیرنهایی پایه دوازدهم (مثل درس های داخلی)، شرایط قبولی شبیه پایه های دهم و یازدهم هست. یعنی اگه نمره سالانه شما در هر درس کمتر از حد نصاب قبولی (۱۰ برای دروس نظری و ۱۲ برای درس های مهارتی فنی حرفه ای) نباشه، قبول محسوب میشی.

اگه بعد از امتحانات نوبت دوم، نمره لازم رو کسب نکردی، می تونی تو امتحانات شهریور ماه اون درس ها شرکت کنی و نمره قبولی رو به دست بیاری.

بالاخره کی فارغ التحصیل میشی؟

برای اینکه فارغ التحصیل شناخته بشی و مدرکتو بگیری، باید تو همه درس های دوره متوسطه دوم رشته ت نمره قبولی رو گرفته باشی و معدل کل شما هم کمتر از ۱۰ نباشه.

در صورتی که نمره آخرین درس شما (چه سالانه، چه تابستانی یا غیرحضوری) از مجموع دروس دوره متوسطه دوم، حداکثر تو ۴ درس، ۷ یا بیشتر باشه و معدل کل شما هم حداقل ۱۰ باشه، شما به عنوان فارغ التحصیل شناخته میشی و میتونی مدرکتو بگیری. پس تک ماده/تبصره نقش مهمی تو فارغ التحصیلی ایفا می کنه، البته با همون شرایطی که گفتیم.

نتیجه گیری: چندتا نکته آخر برای شما!

خب، تا اینجا با هم دیدیم که قانون تک ماده یا همون تبصره، یه فرصت خیلی خوب و یه جورایی یه «چراغ سبز» برای دانش آموزاییه که تو یکی دو تا درس نمره قبولی رو نیاوردن و نگران فارغ التحصیلیشون هستن. این قانون بهشون کمک می کنه که بدون اینکه دوباره سر جلسه امتحان بشینن، اون درس رو پاس کنن و خیالشون راحت بشه.

یادمون باشه که مهم ترین شرط های استفاده از این قانون، داشتن معدل بالای ۱۰ و نمره سالانه حداقل ۷ توی اون درس افتاده ست. و البته اینم مهمه که بدونیم، نمره اصلیمون توی کارنامه تغییر نمی کنه و این نمره پایین می تونه روی معدل کل و سوابق تحصیلیمون تأثیر بذاره.

توصیه ما به همه دانش آموزای عزیز اینه که همیشه تمام تلاششون رو برای گرفتن بهترین نمرات به کار بگیرن. برنامه ریزی درست و مطالعه کافی، بهترین راه برای اینه که اصلاً به قانون تک ماده نیازی پیدا نکنید. اما اگه خدای نکرده دچار مشکل شدید، این قانون یه فرصت خوبه تا بتونید مسیر تحصیلیتون رو ادامه بدید. پس نگران نباشید، اما سعی کنید از این فرصت به عنوان یک «فرصت» نگاه کنید، نه یک «راه حل دائمی» برای همه مشکلاتتون. موفق باشید!