ایلان ماسک؛ قدرت پشت پرده یا بازیگر خطرناک؟

آفتاب نیوز :

ادوارد لوس ستون نویس و دبیر بخش ملی آمریکا برای روزنامه فایننشال تایمز.

فایننشال تایمز اعلام کرد در سال ۱۹۷۲ هنری کسینجر با سردبیر مجله تایم تماس گرفت و «التماس» کرد که نام او را از فهرست «مردان سال» مشترک آن مجله حذف کنند. شریک او در این عنوان ریچارد نیکسون وزیر خارجه وقت بود. هنری کسینجر بعد ها اذعان کرد: «اینکه من هم سطح رئیس جمهور ایالات متحده قرار بگیرم تقریباً برایم حکم خودکشی داشت.» با این حال مجله تایم به درخواست های ناامیدانه او وقعی نگذاشت و در نهایت هر دو نفر روی جلد مجله ظاهر شدند.

اکنون در حالی که هشت هفته به آغاز دومین دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ باقی مانده است چنین نقشی به ایلان ماسک واگذار شده است. جی دی ونس معاون رئیس جمهور ترامپ تقریباً از دید عموم ناپدید شده اما ایلان ماسک در همه جا حضور دارد؛ از مصاحبه های مارالاگو برای انتخاب مقامات ارشد دولت تا ملاقات های نیمه محرمانه با سفیر ایران در سازمان ملل. او در هر گوشه از پروژه های ترامپی حضور دارد. حتی افتخاری ویژه نیز برای او در نظر گرفته شده است: هر بار که وارد اتاق غذاخوری مارالاگو می شود آهنگ معروفش «Space Oddity» از دیوید بویی پخش می شود. در همین حال ترامپ که شخصاً کنترل آیپد پخش موسیقی را بر عهده دارد معمولاً با آهنگ غیرمنتظره کمپین خود به نام «YMCA» از گروه ویلج پیپل معرفی می شود.

ایلان ماسک؛ قدرت پشت پرده دولت ترامپ

رسانه ها اکنون ایلان ماسک را «قدرت پشت پرده» در دولت ترامپ می نامند عنوانی که ایلان ماسک با شور و شوق از آن استقبال می کند. هرچند ثروت خیره کننده ایلان ماسک که پس از انتخابات به بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار رسیده است چشم ها را خیره می کند اما این قدرت سیاسی اوست که در پیشاپیش پرشتاب ترین دوران ریاست جمهوری امپراتوری در تاریخ مدرن آمریکا اهمیتی کم نظیر یافته است. دونالد ترامپ که معمولاً حاضر نیست در مرکز توجهات کسی را با خود شریک کند نکته ای را با ما در میان می گذارد که شاید ایلان ماسک هنوز به آن پی نبرده باشد: «او بیش از حد به خورشید نزدیک شده است.»

ایلان ماسک همه جا همراه ترامپ است؛ با او غذا می خورد پرواز می کند گلف بازی می کند و حتی زمانی که ترامپ در مارالاگو نیست همچنان در آنجا حضور دارد. هفته گذشته دونالد ترامپ با کنایه گفت: «او عاشق اینجاست. نمی توانم از اینجا بیرونش کنم. انگار اینجا خانه اش است.» سپس با لبخندی افزود: «و می دانید؟ من هم از بودنش اینجا خوشم می آید.»

ترامپ بدهی بزرگی به ایلان ماسک دارد. علاوه بر ۱۱۹ میلیون دلاری که ایلان ماسک از ثروت شخصی خود برای حمایت از کمپین ترامپ هزینه کرده او به شکلی غیرمستقیم یک کمک مالی ۴۴ میلیارد دلاری نیز انجام داده است. این کمک واگذاری پلتفرم رسانه اجتماعی خودش یعنی ایکس برای پیشبرد اهداف دونالد ترامپ را شامل می شود. جهت گیری آشکار الگوریتم های این پلتفرم موج گسترده مهاجرت لیبرال ها به بلواسکای را به دنبال داشته است؛ پلتفرمی که از ماه سپتامبر توانسته تعداد کاربران خود را بیش از دو برابر کرده و به حدود ۲۰ میلیون نفر برساند.

تلاش ایلان ماسک برای نفوذ در انتصاب وزیر خزانه داری

برای درک حرکات بعدی ترامپ اکنون پست های ایلان ماسک تقریباً به همان اندازه روشنگر هستند که توییت های شبانه و جنجالی ترامپ در دوران نخستین ریاست جمهوری اش بودند. جایگاه برجسته ماسک در سلسله مراتب قدرت به خوبی در عکسی که این روز ها به طور گسترده منتشر شده قابل مشاهده است: ماسک در کنار ترامپ داخل هواپیمای رئیس جمهور منتخب نشسته است. روبه روی آنها دونالد ترامپ جونیور و رابرت اف کندی جونیور حضور دارند و همگی مشغول خوردن غذای بیرون بر مک دونالد هستند. پشت سر آنها مایک جانسون رئیس مجلس نمایندگان و سومین نفر در صف ریاست جمهوری تلاش می کند در قاب عکس جای بگیرد. اما جی دی ونس نفر دوم در صف جانشینی در این جمع غایب است.

در دنیای ترامپ هر اقدامی که توجه را از «مرد بزرگ» منحرف کند اغلب برای برانگیختن اختلاف کافی است. ترامپ که همواره به مبالغه درباره تعداد دفعاتی که تصویرش روی جلد مجله تایم رفته شهرت دارد (معیاری که اکنون قدیمی و بی اعتبار به نظر می رسد) به وضوح درگیر رقابت های سیاسی داخلی است. یکی از این رقابت ها به تلاش های ماسک برای انتصاب هاوارد لوتنیک مدیرعامل کانتور فیتزجرالد به عنوان وزیر خزانه داری بازمی گردد. اما در نهایت لوتنیک به جای این سمت به یک موقعیت کلیدی در وزارت بازرگانی دست یافت. هنوز مشخص نیست چه کسی وزارت خزانه داری را در اختیار خواهد گرفت. اگر این سمت به اسکات بسنت مدیر ارشد سابق سرمایه گذاری جورج سوروس واگذار شود نشان خواهد داد که ماسک همیشه در تحمیل خواسته هایش موفق نیست. ماسک پیش تر با لحنی تند بسنت را نماینده «وضعیت موجود» خوانده بود؛ وضعیتی که به باور او آمریکا را به «ورشکستگی» می کشاند.

نفوذ رسانه ای ماسک؛ هم سطح با ترامپ یا رقیبی برای کنگره؟

در عین حال منافع ماسک در چین نیز به شکل قابل توجهی برجسته است. با وجود کارخانه بزرگ تسلا در شانگهای ماسک با سیاست جدایی اقتصادی از چین که در میان اعضای دولت ترامپ به شدت طرفدارانی دارد مخالف است. این موضع او را به استثنایی قابل توجه در میان اعضای این دولت بدل کرده است.

ایلان ماسک و ویوک راماسوامی قرار است به عنوان رؤسای مشترک نهادی که به اصطلاح «دولت بهره وری» نامیده می شود فعالیت کنند. این نهاد نه یک دپارتمان رسمی دولتی است و نه جایگاه قانونی مشخصی دارد اما ادعا می کند مأموریتش بازنگری در عملکرد آژانس های واشنگتن و کاهش هزینه هاست. هرچند این نهاد فاقد قدرت رسمی است اما نفوذ رسانه ای ماسک به گونه ای است که در جهان امروز به جز ترامپ همتایی ندارد؛ البته ترامپ تنها کسی است که می تواند ادعای صدایی بلندتر از او داشته باشد. با این حال اگر ماسک همان طور که پیش بینی می شود به این نتیجه برسد که قدرت رسانه ای اش توان رقابت با اختیارات کنگره در زمینه کنترل بودجه را ندارد بعید است به آسانی عقب نشینی کند. در نهایت ترامپ مجبور خواهد شد میان ماسک و دیگر نیرو های موثر تصمیم بگیرد. اما نباید به راحتی روی پیروزی ماسک حساب باز کرد. در مجموع این وضعیت شبیه به تماشای سانحه ای است که نه تنها اجتناب ناپذیر به نظر می رسد بلکه با سرعت در حال وقوع است.

نفوذ یک سرمایه دار بر رئیس جمهور؛ سطحی از قدرت بی سابقه و پایان گریزناپذیر

 هانا تو تصاحب توییتر توسط ایلان ماسک را پوشش دادی و شاهد بودی که چگونه او تمامی قواعد موجود را زیر پا گذاشت. ماسک ۸۰ درصد از کارکنان توییتر از جمله ناظران محتوای آن را اخراج کرد و اکنون آن تجربه را الگویی برای اصلاح دولت فدرال ایالات متحده می داند. این وضعیت چه چیزی درباره مدت همکاری او با ترامپ به ما می گوید؟ آیا می توان آن را با دوره ای دیگر در تاریخ آمریکا مقایسه کرد که در آن یکی از ثروتمندترین افراد زمانه در کنار رئیس جمهور وقت نقشی کلیدی ایفا کرده باشد؟

رویکرد ایلان ماسک در کاهش هزینه های توییتر به نظر شتاب زده و متمرکز بر نتایج کوتاه مدت بوده است. پس از اخراج گسترده کارکنان شرکت ناچار شد از برخی از کارمندان اخراج شده که مشخص شد دانش حیاتی برای اداره این پلتفرم دارند درخواست کند که بازگردند. در موارد دیگر حتی کارکنان گاهی از پرداخت پول به تأمین کنندگان خودداری می کردند. یکی از منابع فضای حاکم در دفتر ماسک را این گونه توصیف کرد: او مدام می گفت: «بگذارید شکایت کنند!» (و پیش بینی درست بود: برخی از آن ها واقعاً شکایت کردند.)

برای اجرای سخت ترین تصمیماتش در ایکس ایلان ماسک به گروه کوچکی از اطرافیان وفادار خود تکیه کرد؛ افرادی که برای اثبات تعهدشان گاهی شب ها روی زمین دفتر مرکزی توییتر می خوابیدند. اکنون ماسک به دنبال جذب همان نوع وفاداری در فهرست فرصت های شغلی شرکت «دوج» است. او در این فهرست «انقلابیون کوچک دولتی با ضریب هوشی بسیار بالا» را می طلبد؛ افرادی که حاضر باشند «بیش از ۸۰ ساعت در هفته برای کاهش هزینه های نه چندان جذاب» کار کنند.

با این حال انتقال از کنترل یک پلتفرم خصوصی به رویارویی احتمالی با کنگره – و مهم تر از آن «مدیریت کردن ترامپ» – به مهارت و حساسیتی نیاز دارد که برای ماسک چندان آشنا نیست. آیا او خواهد توانست زبان خود (یا توییت هایش) را مهار کند و به یک همراه وفادار تبدیل شود؟ در نشستی صوتی که ماسک پیش از انتخابات روی پلتفرم ایکس با رئیس جمهور منتخب برگزار کرد تلاش او برای کنترل برخی از اظهارات صریح تر ترامپ آشکار بود هرچند این تلاش ها نتیجه ای نداشت.

تصور چنین سطحی از نفوذ یک سرمایه دار بر رئیس جمهور به ویژه فردی از سیلیکون ولی با شخصیت خودمحور دشوار است. با توجه به رفتار های غیرقابل پیش بینی و ظاهراً پارانویایی هر دو طرف جدایی آن ها گریزناپذیر به نظر می رسد. تنها سوال این است که این جدایی تا چه اندازه بی ثبات کننده خواهد بود.