برنامه های توسعه به مشارکت دهی سازمان های مردم نهاد توجه بیشتری نشان دهند

در یک پژوهش مطرح شد؛

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری سوشال لند پرداختن به محرومیت و تلاش نظام مند برای کاهش و رفع آن در کشور نیازمند برنامه ای مدون در سطح ملی است.

 در این رابطه مهم ترین سند برنامه ای بالادستی برنامه های پنج ساله توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران است که جهت دهنده به مسیر توسعه کشور و قانونی برای تخصیص منابع و امکانات در مناطق کشور و گروه های مختلف اجتماعی و مبنای عملکرد دستگاه های مدیریتی است.

مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی با عنوان «محرومیت زدایی در برنامه های توسعه (۱)؛ برنامه های اول تا چهارم پس از انقلاب: ۱۳۸۸- ۱۳۶۸» مطرح می کند که کاهش و رفع محرومیت در کشور نیازمند تدوین برنامه ای دقیق و عملی در سطح ملی است. مهم ترین سند برنامه ای بالادستی در این زمینه برنامه های پنج ساله توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران است که جهت دهنده به مسیر توسعه کشور و قانونی برای تخصیص منابع و امکانات در مناطق کشور است و نقشه عمل دستگاه های مدیریتی را ترسیم می کند. بر این اساس متن پیش رو در پی پاسخ به چنین پرسش هایی است: آیا برنامه های توسعه ملی آن گونه که انتظار می رود ملی است و گروه های مختلف برسازنده ملت ایران از جمله اقشار و مناطق محروم کشور را نیز پوشش می دهد و دغدغه بسامان سازی و رفع محرومیت های آنان را نیز دارد؟ در حوزه محرومیت زدایی دارای چه مزایا و معایبی است؟ درواقع در پی سنجش آنیم که در مهم ترین برنامه های توسعه اجتماعی کشور توجه به موضوع محرومیت زدایی چگونه بوده و چه تحولاتی یافته است؟

در این گزارش بیان می کند که در برنامه های اول و دوم نگاه غالب این بوده است که به توسعه همه جانبه مناطق محروم اهتمام ورزند و دولت در جایگاه دولت مسئولیت پذیر اجتماعی به گروه ها و مناطق محروم نظر افکنده است. از برنامه سوم توسعه به بعد دولت مسئولیت زدایی اجتماعی را آغاز کرده است گویی گروه های محروم بار اضافی بر دوش دولت و برنامه های توسعه کشورند. از برنامه های سوم و چهارم دولت از دولت مسئولیت پذیر اجتماعی به دولتی مسئولیت زدا در حوزه اجتماعی تبدیل و محرومیت زدایی از مرکز توجه برنامه ها به حاشیه رانده می شود. درواقع نوعی غیاب بر آنها تحمیل می شوند. 

این گزارش ادامه می دهد که به جز برنامه اول که آن هم بلندپروازانه و غیرواقع بینانه خواسته است ظرف یک برنامه پنج ساله و در شرایط سخت دولت تازه از جنگ رهاشده مناطق محروم را به سطح مناطق غیر محروم در ابتدای برنامه برساند دیگر برنامه ها فاقد شاخص ها و معیار های دقیق و قابل سنجش پایشی برای رفع محرومیت و عملکرد برنامه ها در این زمینه بوده اند. همچنین به جز برنامه اول توسعه سطح ژئوپلیتیکی عملکرد برنامه ها در تعیین مناطق محروم به مثابه مهم ترین سند توسعه ای کشور مشخص نیست.

در این گزارش آمده است که در برنامه اول سطح بخش به عنوان مبنای عمل برنامه برای توسعه مناطق محروم تعیین شده است. نیز لازم است تعیین تکلیفی اساسی صورت گیرد که در برنامه توسعه اولویت با آمایش سرزمین است یا محرومیت زدایی از مناطق محروم؟ ضمن اینکه نباید از نظر دور داشت که از برنامه های توسعه سوم به بعد مسئله زنان در مناطق محروم مورد توجه بیشتری قرار می گیرد و درواقع موضوع تأمل برنامه می شوند. همچنین مشارکت دهی به سازمان های مردم نهاد پیشرفت قابل توجهی داشته و جایگاهی در برنامه ها یافته اند تا از این پتانسیل جامعه استفاده بیشتری شود. 

این گزارش پیشنهاد می دهد که گروه ها و مناطق محروم موضوع هدف و مخاطب مستقیم برنامه های توسعه باشند. همچنین با توجه به اهمیت موضوع و منابع گسترده مالی که سالیانه برای محرومیت زدایی اختصاص می یابد لازم است تعریف قانونی و مدون از مفهوم محرومیت و شاخص ها و مصادیق آن به عنوان مبنای عمل صورت گیرد. لازم است سطح ژئوپلیتیکی (تقسیمات سیاسی- اداری) منطقه محروم در کشور مشخص شده و در برنامه ها تصریح شود. لازم است لیست دقیقی از مناطق محروم و اینکه از چه نظر محروم به حساب می آیند تهیه شود.

دیگر پیشنهادات مرکز پژوهش های مجلس مبنی بر این است که برنامه های توسعه به زنان مناطق محروم و نیز مشارکت دهی سازمان های مردم نهاد توجه بیشتری نشان دهند. مشخص شود که در برنامه توسعه اولویت با آمایش سرزمین است یا محرومیت زدایی. پیشنهاد می شود در برنامه ها اولویت با اقدامات از نوع توسعه ای باشد در غیر این صورت اقدامات عمرانی و خدماتی و رفاهی کارآمدی چندانی نداشته و حتی گاه به تسهیل کننده مهاجرت از روستا ها و مناطق شهری کوچک تبدیل می شوند.