سالروز قتل مرتضی قلی خان هدایت (صنیع الدوله)
آفتاب نیوز :
قاتلان، دو کارگر گرجی تبعۀ روسیه بودند و با این که یکی از مشهورترین و برجسته ترین رجال تاریخ معاصر ایران را کشته بودند با استفاده از حق کاپیتولاسیون تحویل روسیه شدند و در ایران محاکمه یا مجازات نشدند.
شهرت مرتضی قلی خان هدایت تنها به خاطر آن نبود که در اولین مجلس شورای ملی که دستاورد انقلاب مشروطه بود به ریاست آن رسید. او پسر دوم میرزا علی قلی خان هدایت (مخبرالدوله) بود و شگفتا که در چهارراه مخبرالدوله هم به قتل رسید.
جدای این برادر مهدی قلی خان هدایت از رجال مشهور دیگر بود که کتاب خاطرات و خطرات او همچنان یکی از مهم ترین منابع مطالعه تاریخ معاصر است. (“مهدی قلی هدایت” با لقب مخبر السلطنه به اتفاق برادرش مرتضی قلی و میرحسین خان پیرنیا نظام نامه انتخابات را تهیه کردند. علاوه بر این “مخبرالسلطنه” مسیول برگزاری اولین انتخابات مجلس شورای ملی در تهران بود.)
برای علاقه مندان به تاریخ معاصر، “مخبرالسلطنه” نامی شناخته شده است. این شهرت بیشتر ناشی از حضور او در مناصب مختلف سیاسی ایران در اواخر سلطنت قاجار و رضاشاه پهلوی است. زندگی این شخصیت سیاسی با سلطنت 6 پادشاه و وقوع حوادث بزرگی، چون ترور ناصرالدین شاه، مشروطیت، استبداد صغیر، نابودی سلسله قاجار، روی کار آمدن رضا شاه پهلوی، جنگ جهانی اول و دوم و اشغال ایران و به سلطنت رسیدن محمدرضا شاه همراه بود. “مخبرالسلطنه” در بیشتر این وقایع یا ناظری آگاه بود یا خود نقشی فعال داشت و در خاطرات و خطرات روایات دست اولی دارد).
این دو برادر در سفر ناصرالدین شاه به عتبات عالیات همراه پادشاه قاجار بودند و عنوان صنیع الدوله را هم ناصر الدین شاه به او داد چرا که پس از تحصیل در دارالفنون (اولین دانشگاه ایران) روانۀ آلمان و مهندس معدن شد و در بازگشت و در 1273 خورشیدی کارخانه ریسمان ریسی را پایه گذاشت و از این رو او را یکی از بانیان صنعت نوین نساجی در ایران می دانند.
دانش و تخصص صنیع الدوله را ناصرالدین شاه بسیار پسندید و جدای لقبی که به او داد خویشاوند شاه هم شد، چون دختر ولیعهد را به همسری برگزید. (احترام السلطنه دختر مظفرالدین میرزا یا مظفرالدین شاه بعدی)
داماد مظفرالدین شاه و پسر مخبرالدوله بودن برای هر رجل دیگر کافی بود که ایام را به عیش و نوش بگذراند، اما رفتار مرتضی قلی خان هدایت با دیسیپلین بود و وجهۀ صنعتی و ملی هم داشت.
از او همچنین به عنوان یکی از پایه گذاران نیروی دریایی ایران هم یاد می شود چرا که در زمان مظفرالدین شاه روانۀ انگلستان شد و کشتی جنگی و توپ خرید.
البته او در زمان ناصر الدین شاه هم برای خرید کشتی به فرنگ رفته بود و اگر در خاطرات اعتماد السلطنه انتقاداتی به او می بینیم مربوط به قبل است، چون خود او قبل از ترور ناصرالدین شاه درگذشت و مرتضی قلی خان صنیع الدوله، اما خرید و قرارداد اصلی کشتی را در دوران شاه بعدی انجام داد.
جالب این که نام یک کشتی را پرسپولیس و دیگری را مظفری گذاشت تا ایرانی ها احساس تعلق بیشتری داشته باشند. این اشاره هم جالب است که رجلی که به یکی از ریشه دارترین خانواده های تهران تعلق داشت و داماد شاه و صنیع الدوله بود زاده و بالیدۀ «چاله میدان» تهران بود.
او در دوران ریاست مجلس شورای ملی با لایحۀ قرضۀ دولت ایران از دو دولت روس و انگلیس مخالفت کرد و به یک چهرۀ ضد روس مشهور شد.
به جز او اتابک هم البته مخالف بود. اتابک را در 8 شهریور 1286 کشتند و یک هفته بعد صنیع الدوله که می دانست هدف بعدی اوست از ریاست مجلس استعفا کرد.
نه تنها استعفا داد که مدتی به مجلس هم نمی آمد. دو سال بعد باز نمایندۀ تهران در مجلس شورای ملی شد و این را هم جالب است بدانید که با 1513 رای، چون کل آرای تهران 5825 رای بود. بعدتر البته در دولت سپهدار تنکابنی ابتدا وزیر علوم و اوقاف و سپس وزیر فواید عامه شد.
فکر و ذکر مرتضی قلی خان هدایت یا صنیع الدوله، اما «نجات اقتصاد ایران» بود و رساله ای هم با این عنوان نوشت و با پیشنهاد های مالی قرار بود امور مالیه را در دولت بر عهده گیرد.
روز 15 بهمن هم در راه مجلس بود تا اولین بودجه پیشنهادی را به مجلس ببرد با این که هنوز عهده دار مقام اقتصادی در دولت نشده بود، اما تجربه ها و تخصص او متنوع بود و پسر مخبرالدوله را در چهارراه مخبرالدوله دو کارگر گرجی تبعه روس به قتل رساندند و اگرچه اعتراف کردند برخی رجال دیگر در ایران آنان را تحریک و اجیر کرده بودند، اما اسرار این قتل به طور کامل فاش نشد اگرچه جرم اصلی او اصلاحات مالی بود که طبعا با منافع کسانی سازگار نبود.
او امیر کبیر دوم ایران نبود، ولی در دارالفنونی درس خوانده بود که امیر کبیر پایه گذاشته بود و از این رو دغدغۀ نوسازی صنعتی ایران را داشت هر چند زود دریافت تا سیاست سامان نگیرد اقتصاد و صنعت هم به سامان نخواهد شد و به همین خاطر وارد مجلس شد. صنیع الدوله هنگام مرگ تنها 54 سال داشت و این یعنی آن همه کار را در آن دوران در همین عمر کوتاه انجام داده است.
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "اولین رییس مجلس شورای ملی که بود و چه کرد؟" هستید؟ با کلیک بر روی فرهنگ و هنر، آیا به دنبال موضوعات مشابهی هستید؟ برای کشف محتواهای بیشتر، از منوی جستجو استفاده کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "اولین رییس مجلس شورای ملی که بود و چه کرد؟"، کلیک کنید.
