مجازات خیانت در امانت درجه چند است

مجازات خیانت در امانت طبق قانون جدید کاهش مجازات حبس تعزیری (مصوب ۱۳۹۹)، از حبس شش ماه تا سه سال به سه ماه تا یک سال و نیم حبس تعزیری کاهش پیدا کرده و بر همین اساس، این جرم حالا در دسته جرایم تعزیری درجه شش قرار می گیرد. این تغییرات، هم در مورد حبس و هم در مورد قابل گذشت بودن جرم، کلی دگرگونی ایجاد کرده.

تاحالا حتماً شنیده اید که فلانی امانتی را به کسی سپرد و بعد طرف زیر قولش زد یا آن مال را بالا کشید. واقعیتش این است که بحث امانت داری ریشه خیلی عمیقی توی فرهنگ ما دارد و از قدیم هم گفتند: «مرد را به امانت آزمای». وقتی به کسی اعتماد می کنیم و چیزی را به او می سپاریم، انتظار داریم آن را عین چشمش نگه دارد و سر وقت به ما برگرداند یا طبق حرفمان با آن رفتار کند. اما خب، گاهی اوقات این اعتماد زیر پا گذاشته می شود و اینجاست که پای خیانت در امانت به میان می آید.

خیانت در امانت فقط یک بدقولی ساده نیست؛ یک جرم کیفری جدی است که قانون برایش مجازات تعیین کرده. مخصوصاً بعد از تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری در سال ۱۳۹۹، خیلی چیزها عوض شد؛ هم میزان مجازات ها تغییر کرد و هم اینکه این جرم از حالت غیرقابل گذشت خارج شد و حالا شاکی می تواند از حق خودش بگذرد. بریم ببینیم این جرم دقیقاً چیست، چه ارکانی دارد و چطور باهاش برخورد می شود.

خیانت در امانت چیست؟ تعریفی حقوقی و مصادیق آن

شاید فکر کنید خیانت در امانت فقط یعنی یکی پول یا طلای شما را برداشته و پس نداده. اما قضیه کمی پیچیده تر و گسترده تر از این حرف هاست. در واقع، جرم خیانت در امانت زمانی اتفاق می افتد که شما یک مال یا سندی را با حسن نیت به کسی می سپارید تا برایتان نگهداری کند، از آن استفاده مشخصی بکند یا بعداً به شما برگرداند، اما آن شخص (که بهش می گیم امین) از این اعتماد سوءاستفاده می کند و به نفع خودش با مال برخورد می کند یا آن را از بین می برد. این جرم توی ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) تعریف شده و حسابی هم روی آن تاکید شده.

تعریف حقوقی جرم خیانت در امانت بر اساس ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی

ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی خیلی واضح و روشن می گوید: هر گاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن، به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت، به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیا مذکور، مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده، آن ها را به ضرر مالکین یا متصرفین آن ها، استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید، به حبس از سه ماه تا یک سال و نیم محکوم خواهد شد.

حالا بیایید این ماده را با هم ریزبینانه بررسی کنیم:

• اول از همه، باید مالی به کسی سپرده شده باشد. این مال می تواند هم از آن دسته اموال منقول باشد (مثل ماشین، پول، طلا) و هم غیرمنقول (مثل ملک و زمین). حتی اسناد و مدارک مهم مثل چک، سفته، قبض و هرچیزی شبیه این ها هم جزو اموال حساب می شوند.
• دوم اینکه این سپردن باید با یک عنوان قانونی انجام شده باشد؛ مثلاً به عنوان امانت، اجاره، رهن، وکالت و یا برای انجام یک کار مشخص (با دستمزد یا بدون دستمزد). یعنی همین طوری مال دست کسی نبوده، بلکه با یک قراردادی، حتی شفاهی، به او داده شده است.
• سومین شرط، وجود یک تعهد است؛ یعنی قرار بر این بوده که اموال پس داده شود یا برای یک هدف خاص استفاده شود.
• و چهارم اینکه، امین کاری برخلاف این تعهد انجام داده باشد. این کار خلاف را قانون توی چهار تا فعل اصلی خلاصه کرده که بهش می گیم افعال مجرمانه.

ارکان تشکیل دهنده مال مورد امانت

مال مورد امانت فقط پول نقد یا طلای آب شده نیست؛ دامنه خیلی گسترده ای دارد. کلاً هر چیزی که ارزش مادی داشته باشد و بتوان آن را به کسی سپرد، می تواند موضوع جرم خیانت در امانت باشد. به طور مشخص، چند تا دسته اصلی داریم:

• اموال منقول و غیرمنقول:
  • اموال منقول مثل وسایل شخصی، خودرو، گوشی موبایل، پول نقد، ارز، لوازم خانگی و حتی حیوانات.
  • اموال غیرمنقول مثل زمین، خانه، آپارتمان یا هرگونه ملک و مستغلات.
• اسناد و اوراق بهادار: این بخش خیلی مهم است، چون شاید مستقیم مال نباشند، ولی وسیله تحصیل مال هستند یا خودشان ارزش اقتصادی دارند. مثلاً چک، سفته، برات، قبض، اوراق سهام و حتی مدارک هویتی مهم.
• انواع سپردن: سپردن فقط به معنای امانت گذاشتن نیست. انواع دیگر هم شامل می شود که توی ماده ۶۷۴ به آنها اشاره شده:
  • اجاره: مثلاً شما خانه تان را اجاره داده اید و مستأجر بدون اجازه آن را تخریب می کند یا تغییر کاربری می دهد.
  • رهن: مالی را به عنوان رهن پیش کسی گذاشته اید و آن شخص به آن آسیبی می رساند.
  • وکالت: به وکیلی وکالت داده اید تا کاری را برایتان انجام دهد، اما او به ضرر شما از اختیاراتش سوءاستفاده می کند.
  • امانت: همین تعریف رایج که چیزی را به کسی می سپارید تا نگهداری کند.
  • هر کار با یا بی اجرت: مثلاً گوشی خود را به تعمیرکار می دهید تا تعمیر کند، اما او قطعاتش را عوض می کند یا آن را می فروشد. اینجا فرقی نمی کند بابت تعمیر پول داده اید یا نه، اصل بر امانت داری است.

افعال مجرمانه در خیانت در امانت (به همراه مثال های کاربردی)

حالا که فهمیدیم چه چیزهایی می تواند مورد امانت باشد، برویم سراغ کارهایی که امین انجام می دهد و اسمش می شود خیانت در امانت. این کارها چهار دسته اند:

1. تصاحب: یعنی امین کاری می کند که انگار مال، مال خودش است. با آن مال مثل صاحبش رفتار می کند و خودش را مالک می داند.
   • مثال: یک نفر ماشین شما را برای مدتی امانت می گیرد، اما بعد بدون اجازه شما آن را می فروشد یا به اسم خودش سند می زند.
2. استعمال: یعنی استفاده غیرمجاز از مال امانی. امین حق نداشته از آن مال استفاده کند، ولی این کار را انجام می دهد.
   • مثال: شما کلید خانه تان را به دوستتان می دهید تا در غیابتان به گلدان ها آب بدهد، اما او خانه را برای مهمانی استفاده می کند یا بدون اجازه شما وسایل شما را برمی دارد و استفاده می کند.
3. اتلاف: یعنی از بین بردن یا خراب کردن مال امانی، به طوری که دیگر قابل استفاده نباشد یا ارزشش را از دست بدهد.
   • مثال: گوشی موبایلتان را به امانت به کسی می دهید، اما او عمداً آن را به زمین می کوبد و می شکند.
4. مفقود کردن: یعنی امین با سوء نیت، مال امانی را پنهان می کند یا کاری می کند که دسترسی به آن برای شما غیرممکن شود.
   • مثال: شما یک ساعت گران قیمت را به امانت به دوستتان می دهید، اما او برای اینکه آن را پس ندهد، ادعا می کند گم شده یا آن را جایی پنهان می کند که نتوانید پیدایش کنید. نکته مهم اینجاست که این مفقود شدن باید با عمد و سوء نیت باشد، نه از روی بی احتیاطی. اگر از جیبش افتاده باشد، بحثش فرق می کند.

تفاوت خیانت در امانت با سایر جرایم مشابه (کلاهبرداری، سرقت، تصرف عدوانی)

خیلی وقت ها مردم خیانت در امانت را با جرم های دیگری مثل کلاهبرداری یا سرقت اشتباه می گیرند. در حالی که فرق های اساسی بین این ها وجود دارد. مهم ترین وجه تمایز در این است که در خیانت در امانت، مال با رضایت و اختیار مالک به امین سپرده می شود. یعنی اولش یک اعتماد بوده که بعداً بهش خیانت شده. ولی توی بقیه جرایم اینطوری نیست:

• سرقت: توی سرقت، مال بدون رضایت و پنهانی از صاحبش برداشته می شود. اینجا اصلاً بحث سپردن در کار نیست، زور و دزدی در میان است.
• کلاهبرداری: توی کلاهبرداری، فرد با گول زدن و فریب، مال را از صاحبش می گیرد. صاحب مال خودش مال را به کلاهبردار می دهد، اما چون فریب خورده، این رضایتش واقعی نیست.
• تصرف عدوانی: این جرم مربوط به اموال غیرمنقول (مثل زمین و ملک) است و زمانی اتفاق می افتد که کسی بدون اجازه و رضایت، ملکی را از تصرف قانونی صاحبش خارج کند. در اینجا هم مال قبلاً به متصرف داده نشده است.

پس، عنصر سپردن مال (با اختیار و رضایت اولیه) به امین، کلید اصلی تمایز خیانت در امانت از سایر جرایم مشابه است.

عناصر و شرایط دقیق تحقق جرم خیانت در امانت

برای اینکه یک جرم، جرم محسوب شود و بتوان کسی را بابت آن مجازات کرد، باید سه تا رکن اصلی یا همان عنصر کنار هم قرار بگیرند. جرم خیانت در امانت هم از این قاعده مستثنی نیست و برای وقوعش به عنصر قانونی، مادی و معنوی نیاز داریم.

عنصر قانونی: ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)

عنصر قانونی، یعنی اینکه یک کاری توی قانون صراحتاً به عنوان جرم معرفی شده باشد. برای خیانت در امانت، این عنصر قانونی همین ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) است که قبلاً بهش اشاره کردیم. تا زمانی که یک فعل یا ترک فعل توی قانون به عنوان جرم شناخته نشده باشد، نمی توانیم کسی را به خاطرش مجازات کنیم. ماده ۶۷۴ دقیقاً مشخص کرده که چه افعالی (تصاحب، استعمال، اتلاف، مفقود کردن) تحت چه شرایطی (سپردن مال به عنوان امانت، اجاره و…) جرم خیانت در امانت را تشکیل می دهند.

عنصر مادی

عنصر مادی، در واقع همان کاری است که فرد مجرم انجام می دهد یا انجام نمی دهد. یعنی یک عمل فیزیکی که از فرد سر می زند و باعث وقوع جرم می شود. توی خیانت در امانت، عنصر مادی چند بخش دارد:

1. وجود مال یا وسیله تحصیل مال: همان طور که گفتیم، باید یک مال (منقول یا غیرمنقول) یا یک سند (مثل چک و سفته) وجود داشته باشد که موضوع خیانت قرار بگیرد.
2. سپردن مال: این مرحله خیلی مهم است. مال باید توسط مالک یا کسی که قانوناً حق تصرف آن را دارد، به امین سپرده شده باشد. این سپردن هم باید با یکی از عنوان های قانونی (امانت، اجاره، رهن، وکالت و…) باشد و حتماً قرار بر این باشد که مال پس داده شود یا به منظور خاصی استفاده شود.
3. ارتکاب یکی از افعال چهارگانه: امین باید یکی از آن چهار کار مجرمانه را انجام داده باشد:
   • تصاحب: مثل اینکه امین ماشین امانتی را بفروشد یا سند بزند.
   • استعمال: مثل اینکه از دوچرخه امانتی بدون اجازه برای مسابقه استفاده کند و به آن آسیب برسد.
   • اتلاف: مثل اینکه عمداً سند مهمی را پاره کند یا مال امانتی را بشکند.
   • مفقود کردن: مثل اینکه عمداً انگشتر امانتی را در دریا بیندازد.
4. ورود ضرر: حتماً باید یک ضرری به مالک یا متصرف مال وارد شده باشد. این جرم، از جرایم مقیّد به نتیجه است؛ یعنی تا ضرری اتفاق نیفتد، جرم کامل نمی شود. اگر امین مثلاً فقط قصد داشته ماشین را بفروشد ولی موفق نشده باشد، هنوز ضرری وارد نشده و جرم کامل نیست.
5. رابطه علیت: باید بین کار امین (تصاحب، استعمال، اتلاف یا مفقود کردن) و ضرری که به مالک وارد شده، یک رابطه مستقیم و علّی وجود داشته باشد. یعنی ضرر نتیجه مستقیم کار امین باشد.

عنصر معنوی

عنصر معنوی یا همان قصد مجرمانه، یعنی فردی که جرم را انجام داده، واقعاً قصد این کار را داشته است. توی خیانت در امانت، این قصد دو جنبه دارد:

1. سوء نیت عام (قصد انجام فعل): یعنی امین عمداً و با اراده خودش، یکی از آن افعال چهارگانه (تصاحب، استعمال، اتلاف یا مفقود کردن) را انجام داده است. نمی شود بگوید حواسش نبوده یا اتفاقی افتاده. باید قصد این کار را داشته باشد.
2. سوء نیت خاص (قصد اضرار): علاوه بر قصد انجام فعل، امین باید قصد و نیتش این باشد که با انجام آن کار، به مالک مال ضرر برساند. یعنی هدفش از بین بردن مال یا سوءاستفاده از آن، ایجاد ضرر برای صاحب مال باشد.

اینجا یک نکته ظریف وجود دارد: اگر مال امانی بر اثر بی احتیاطی، اهمال یا سهل انگاری امین آسیب ببیند یا از بین برود، این خیانت در امانت کیفری محسوب نمی شود، بلکه امین فقط از نظر حقوقی ضامن جبران خسارت است. مثلاً اگر امین انگشتر امانتی را توی جیبش بگذارد و جیبش سوراخ باشد و انگشتر بیفتد، اینجا سوء نیت خاص برای اضرار وجود نداشته، پس خیانت در امانت اتفاق نیفتاده است.

مجازات خیانت در امانت درجه چند است؟ (پاسخ تفصیلی و به روز)

خب، رسیدیم به اصل مطلب که سوال خیلی هاست: مجازات خیانت در امانت درجه چند است؟ تا قبل از سال ۱۳۹۹، شاید جواب کمی فرق می کرد، اما بعد از تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، کلاً ورق برگشت و هم میزان مجازات ها و هم درجه این جرم تغییر کرد. بیایید ببینیم چه خبر شده.

مجازات خیانت در امانت در قانون قدیم (قبل از سال ۱۳۹۹)

قبل از اینکه قانون جدید بیاید، یعنی تا قبل از سال ۱۳۹۹، مجازات خیانت در امانت طبق ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی، حبس از شش ماه تا سه سال بود. این یعنی حداقل مجازات ۶ ماه و حداکثر ۳ سال حبس تعزیری برای کسی که خیانت در امانت می کرد، در نظر گرفته می شد.

قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹ و تأثیر آن

سال ۱۳۹۹ یک قانون خیلی مهم تصویب شد به اسم قانون کاهش مجازات حبس تعزیری. هدف این قانون این بود که در برخی از جرایم، مجازات حبس کمتر شود و راه برای جایگزین کردن حبس با مجازات های دیگر مثل جزای نقدی یا تعلیق مجازات، باز شود. این قانون، یک عالمه تغییرات توی مجازات جرایم مختلف ایجاد کرد و خب، خیانت در امانت هم یکی از همین جرایم بود که از این تغییرات حسابی تأثیر گرفت.

مجازات جدید خیانت در امانت (میزان حبس فعلی)

با تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، میزان حبس جرم خیانت در امانت نصف شد. حالا، کسی که مرتکب این جرم شود، به حبس از سه ماه تا یک سال و نیم (۱۸ ماه) حبس تعزیری محکوم می شود. این یعنی هم حداقل و هم حداکثر مجازات حبس، به طور قابل توجهی کاهش یافته است.

تعیین درجه مجازات خیانت در امانت: چرا خیانت در امانت، جرم درجه ۶ محسوب می شود؟

قانون مجازات اسلامی برای اینکه بتواند راحت تر با جرایم برخورد کند و قوانین مربوط به تخفیف، تعلیق، مرور زمان و… را به طور سیستماتیک اعمال کند، جرایم تعزیری را به هشت درجه تقسیم کرده است. این درجه بندی بر اساس نوع و میزان مجازات اصلی (مثل حبس، جزای نقدی، شلاق) انجام می شود. برای حبس، درجه بندی به این صورت است:

درجه مجازات	میزان حبس
درجه ۱	بیش از ۲۵ سال حبس
درجه ۲	بیش از ۱۵ تا ۲۵ سال حبس
درجه ۳	بیش از ۱۰ تا ۱۵ سال حبس
درجه ۴	بیش از ۵ تا ۱۰ سال حبس
درجه ۵	بیش از ۲ تا ۵ سال حبس
درجه ۶	بیش از ۶ ماه تا ۲ سال حبس
درجه ۷	۹۱ روز تا ۶ ماه حبس
درجه ۸	تا ۹۱ روز حبس

حالا که مجازات خیانت در امانت به سه ماه تا یک سال و نیم (۱۸ ماه) حبس کاهش یافته است، با نگاهی به جدول بالا متوجه می شویم که این میزان حبس دقیقاً در بازه بیش از ۶ ماه تا ۲ سال حبس قرار می گیرد (البته باید در نظر داشت که مجازات سه ماه جزو درجه ۷ یا ۸ است، اما چون حداکثر مجازات یک و نیم سال است، کُل جرم در درجه ۶ طبقه بندی می شود، مگر اینکه قاضی حکم به حداقل ترین حالت بدهد). پس می توان گفت که مجازات خیانت در امانت، جرم درجه ۶ محسوب می شود.

این درجه بندی خیلی مهم است، چون خیلی از مسائل حقوقی دیگر مثل مدت زمان مرور زمان، امکان تعلیق مجازات، تخفیف، آزادی مشروط و حتی صلاحیت دادگاه، همگی به این درجه بندی وابسته هستند. مثلاً جرایم درجه ۶ و پایین تر، شرایط بهتری برای استفاده از ارفاقات قانونی دارند.

پیامدهای درجه ۶ بودن مجازات خیانت در امانت و سایر جنبه های حقوقی

خب، حالا که می دانیم مجازات خیانت در امانت در دسته جرایم درجه شش قرار می گیرد، این موضوع چه تأثیراتی روی پرونده و سرنوشت مجرم دارد؟ درجات مجازات در قانون، مثل یک نقشه راه عمل می کنند و روی خیلی از مسائل حقوقی اثر می گذارند. بیایید این پیامدها و جنبه های حقوقی دیگر را بررسی کنیم.

مجازات شرکا و معاونین در جرم خیانت در امانت

جرم ممکن است فقط توسط یک نفر انجام نشود. گاهی چند نفر با هم در انجام یک جرم همکاری می کنند که به آن ها شریک یا معاون می گویند. توی خیانت در امانت هم این اتفاق ممکن است بیفتد:

• شرکا: اگر چند نفر با همکاری مستقیم و مشترک، جرم خیانت در امانت را مرتکب شوند (مثلاً هر دو نفر در تصاحب مال نقش اصلی داشته باشند)، مجازات هر یک از شرکا دقیقاً همانند مجازات مرتکب اصلی خواهد بود. یعنی هر کدام از سه ماه تا یک سال و نیم حبس می گیرند.
• معاونین: معاون کسی است که در وقوع جرم کمک می کند اما نقش اصلی را ندارد؛ مثلاً وسایل انجام جرم را فراهم می کند، راهنمایی می دهد یا تشویق می کند. طبق قانون، مجازات معاون یک یا دو درجه پایین تر از مجازات جرم اصلی است. چون خیانت در امانت جرم درجه ۶ است، مجازات معاون آن ممکن است به جرم درجه ۷ (۹۱ روز تا ۶ ماه حبس) یا درجه ۸ (تا ۹۱ روز حبس) تنزل پیدا کند. این بستگی به تشخیص قاضی و میزان تأثیر معاونت در وقوع جرم دارد.

مجازات های تکمیلی و تبعی

علاوه بر مجازات اصلی (مثل حبس)، قاضی می تواند مجازات های دیگری را هم برای مجرم در نظر بگیرد:

• مجازات های تکمیلی: ماده ۲۳ قانون مجازات اسلامی به قاضی این اختیار را می دهد که در جرایم تعزیری (که خیانت در امانت هم جزو آن است)، علاوه بر مجازات اصلی، مجازات های دیگری را هم تعیین کند. این مجازات ها می تواند شامل مواردی مثل منع اقامت در یک محل خاص، منع از اشتغال به شغل خاص، الزام به خدمات عمومی و… باشد. این ها برای این است که مجرم بعد از آزادی، دوباره مرتکب جرم نشود و جنبه بازدارندگی دارد.
• مجازات های تبعی: این مجازات ها به طور خودکار و به دنبال صدور حکم محکومیت قطعی برای برخی جرایم (به خصوص جرایم با مجازات سنگین تر)، اعمال می شوند و نیازی به ذکر صریح قاضی در حکم نیست. مثلاً محرومیت از حقوق اجتماعی مانند حق انتخاب شدن در انتخابات. برای جرایم درجه ۶ مثل خیانت در امانت، اگر مجازات حبس بیش از یک سال باشد، محکومیت تبعی از حقوق اجتماعی برای مدت دو سال پس از اتمام مجازات اعمال خواهد شد.

تخفیف مجازات خیانت در امانت

گاهی اوقات قاضی با دیدن شرایط خاصی، می تواند مجازات مجرم را کمتر کند. این تخفیف بر اساس ماده ۳۸ قانون مجازات اسلامی اتفاق می افتد. شرایطی مثل همکاری متهم با دادگاه، ندامت و پشیمانی او، جبران ضرر و زیان شاکی و یا میانجیگری. برای جرم خیانت در امانت که درجه ۶ است، قاضی می تواند:

• مجازات حبس را تا یک یا دو درجه کاهش دهد (مثلاً به حبس درجه ۷ یا ۸ تبدیل کند).
• حبس را به جزای نقدی تبدیل کند. این جزای نقدی باید متناسب با مجازات حبس درجه ۶ باشد (مثلاً از شش میلیون تومان تا بیست و چهار میلیون تومان).

نکته مهم این است که اگر قاضی بخواهد تخفیف بدهد، باید مجازاتی کمتر از حداقل مقرر در قانون (یعنی کمتر از سه ماه حبس) تعیین کند. اگر سه ماه حبس بدهد، تخفیف محسوب نمی شود چون این حداقل مجازات اصلی است.

تعویق صدور حکم

تعویق صدور حکم یعنی قاضی به جای اینکه بلافاصله حکم را صادر کند، صدور آن را برای مدتی به تأخیر می اندازد تا ببیند متهم اصلاح می شود یا نه. این امکان برای جرایم تعزیری درجه ۶ تا ۸ (که خیانت در امانت هم جزو آن هاست) وجود دارد. شرایط آن (طبق ماده ۴۰ قانون مجازات اسلامی) عبارتند از:

• وجود جهات تخفیف
• پیش بینی اصلاح مرتکب
• جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران
• فقدان سابقه کیفری مؤثر

مدت تعویق می تواند از شش ماه تا دو سال باشد. در این مدت اگر متهم مرتکب جرمی نشود و دستورات قاضی را اجرا کند، ممکن است کلاً از صدور حکم معاف شود.

تعلیق اجرای مجازات

تعلیق اجرای مجازات با تعویق صدور حکم فرق دارد. اینجا حکم صادر شده، اما قاضی اجرای آن را برای مدتی (یک تا پنج سال) متوقف می کند. اگر در این مدت مجرم جرمی مرتکب نشود و شرایط را رعایت کند، کلاً مجازات اصلی از بین می رود. این امکان برای جرایم تعزیری درجه ۳ تا ۸ (که خیانت در امانت با حبس سه ماه تا یک سال و نیم، جزو درجه ۶ است) وجود دارد. پس بله، در صورت وجود شرایط ماده ۴۶ قانون مجازات اسلامی، اجرای مجازات خیانت در امانت هم قابل تعلیق است. محکوم بلافاصله بعد از قرار تعلیق آزاد می شود.

آزادی مشروط

اگر کسی به حبس محکوم شود و بخشی از آن را در زندان گذرانده باشد، می تواند درخواست آزادی مشروط بدهد. برای جرم خیانت در امانت که مجازات حبس دارد، این امکان هست. طبق ماده ۵۸ قانون مجازات اسلامی، اگر محکوم حداقل یک سوم مجازات حبسش را تحمل کرده باشد و شرایط زیر را داشته باشد، می تواند از آزادی مشروط استفاده کند:

• در مدت حبس، اخلاق و رفتارش خوب بوده باشد.
• وضعیتش نشان دهد که بعد از آزادی دیگر جرم نمی کند.
• ضرر و زیان شاکی را جبران کرده باشد یا برای جبران آن قول و قرار گذاشته باشد.
• قبلاً از آزادی مشروط استفاده نکرده باشد.

مجازات های جایگزین حبس

مجازات های جایگزین حبس یعنی به جای اینکه کسی به زندان برود، کارهای دیگری مثل خدمات عمومی، جزای نقدی، یا دوره های آموزشی را انجام دهد. این مجازات ها بیشتر برای جرایم سبک و به خصوص جرایم عمدی با حداکثر مجازات تا یک سال حبس در نظر گرفته شده اند. از آنجایی که حداکثر مجازات خیانت در امانت یک سال و نیم (۱۸ ماه) حبس است، متأسفانه معمولاً امکان استفاده از مجازات های جایگزین حبس برای این جرم وجود ندارد.

مرور زمان در جرم خیانت در امانت

بحث مرور زمان یعنی بعد از گذشت مدت مشخصی از وقوع جرم یا صدور حکم، دیگر نمی توان کسی را بابت آن جرم تحت تعقیب قرار داد یا حکمش را اجرا کرد. این موضوع با تغییر قابل گذشت شدن خیانت در امانت، تغییر کرده است:

بعد از تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری در سال ۱۳۹۹، جرم خیانت در امانت از حالت غیرقابل گذشت خارج شد و حالا جزو جرایم قابل گذشت محسوب می شود. این تغییر، تأثیر مستقیمی روی مدت زمان مرور زمان تعقیب و اجرای حکم دارد. برای جرایم قابل گذشت، مدت مرور زمان تعقیب معمولاً یک سال است. یعنی اگر شاکی ظرف یک سال از زمانی که از وقوع جرم مطلع می شود، شکایت نکند، دیگر امکان تعقیب کیفری وجود نخواهد داشت.

البته مرور زمان اجرای حکم هم بعد از صدور حکم نهایی مطرح می شود که آن هم قواعد خاص خودش را دارد. اما مهم این است که با قابل گذشت شدن جرم، سرعت عمل شاکی برای پیگیری اهمیت بیشتری پیدا می کند.

رویه های عملی: نحوه شکایت و رسیدگی به جرم خیانت در امانت

تا اینجای کار کلی در مورد جرم خیانت در امانت، عناصرش و مجازاتش حرف زدیم. حالا فرض کنیم شما خدای نکرده درگیر این قضیه شدید؛ یا کسی به مالتان خیانت کرده، یا خودتان متهم شده اید. باید بدانید از کجا شروع کنید و چه مراحلی را باید طی کنید. این بخش راهنمای عملی برای شماست.

قابل گذشت بودن جرم خیانت در امانت

یکی از مهم ترین و جدیدترین تغییرات در مورد جرم خیانت در امانت، همین قابل گذشت شدن آن است. قبلاً این جرم غیرقابل گذشت بود؛ یعنی حتی اگر شاکی هم رضایت می داد، دادگاه مجبور بود به پرونده رسیدگی کند و مجازات را اعمال کند. اما با تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری در سال ۱۳۹۹، اوضاع عوض شد.

حالا خیانت در امانت قابل گذشت است. این یعنی چه؟ یعنی:

• اگر شاکی (کسی که مالش به امانت گذاشته شده و به آن خیانت شده) از شکایت خود بگذرد و رضایت بدهد، پرونده در هر مرحله ای که باشد (تحقیقات مقدماتی، دادسرا یا دادگاه)، مختومه می شود و مجرم مجازات نخواهد شد.
• این موضوع هم به نفع شاکی است که می تواند با توافق با متهم به حق خودش برسد (مثلاً رد مال را سریع تر بگیرد)، و هم به نفع متهم که می تواند با جلب رضایت شاکی، از مجازات رهایی یابد.

راه های اثبات جرم خیانت در امانت

برای اینکه کسی محکوم به خیانت در امانت شود، باید این جرم اثبات شود. این کار همیشه هم آسان نیست و نیاز به مدارک و شواهد محکمی دارد. شاکی باید ثابت کند که مال را به امین سپرده و امین هم به آن خیانت کرده است. راه های اثبات این جرم عبارتند از:

• مدارک کتبی: این ها قوی ترین مدارک هستند. مثلاً سند امانت نامه، رسید کتبی تحویل مال، قرارداد اجاره، رهن یا وکالت که در آن نحوه سپردن مال و شرایط آن ذکر شده باشد. حتی پیامک ها یا ایمیل های رد و بدل شده در خصوص امانت هم می توانند کمک کننده باشند.
• شهادت شهود: اگر شاهدانی وجود داشته باشند که از نحوه سپردن مال و یا افعال مجرمانه امین مطلع باشند و بتوانند شهادت بدهند، می تواند مدرک مهمی باشد.
• اقرار متهم: اگر خود متهم در دادسرا یا دادگاه به جرمش اقرار کند، این هم یک راه اثبات است.
• تحقیقات پلیسی و کارشناسی: در برخی موارد، پلیس و کارشناسان می توانند با بررسی شواهد فیزیکی، گزارش های کارشناسی (مثلاً در مورد اتلاف مال) و جمع آوری اطلاعات، به اثبات جرم کمک کنند.

دادگاه صالح برای رسیدگی به جرم خیانت در امانت

خب، اگر قرار شد شکایت کنید، باید بدانید به کجا مراجعه کنید. برای جرم خیانت در امانت، دادسرای محل وقوع جرم صالح به رسیدگی است. یعنی دادسرایی که در حوزه قضایی آن، امین به مال امانتی خیانت کرده و ضرر به مالک وارد شده است. بعد از بررسی های اولیه در دادسرا، اگر قرار به صدور کیفرخواست باشد، پرونده به دادگاه کیفری ۲ همان محل ارسال می شود تا حکم نهایی صادر شود.

مراحل و نحوه شکایت از جرم خیانت در امانت

حالا بیایید گام به گام مراحل شکایت را با هم مرور کنیم:

1. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: اولین قدم این است که به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی بروید. دیگر مثل قدیم نیست که مستقیم بروید دادسرا.
2. تنظیم و ثبت شکوائیه: در این دفاتر، باید یک شکوائیه (دادخواست کیفری) تنظیم و ثبت کنید. توی این شکوائیه باید تمام جزئیات جرم، مدارک و شواهد خودتان را کامل و دقیق بنویسید. یادتان باشد مدارک اثباتی (مثل رسید امانت، قرارداد، شهادت شهود) را حتماً ضمیمه کنید.
3. فرآیند در دادسرا:
   • بعد از ثبت، پرونده به دادسرای محل وقوع جرم ارجاع داده می شود.
   • بازپرس یا دادیار شروع به تحقیقات مقدماتی می کنند؛ یعنی اظهارات شاکی و متهم را می گیرند، مدارک را بررسی می کنند و اگر لازم باشد، دستور تحقیق و کارشناسی می دهند.
   • اگر شواهد کافی باشد و جرم محرز شود، قرار جلب به دادرسی صادر و برای دادستان ارسال می شود.
   • در صورت موافقت دادستان، کیفرخواست صادر می شود که به معنای این است که دادسرا معتقد است جرم اتفاق افتاده و متهم باید محاکمه شود.
   • اگر دلایل کافی نباشد یا شاکی رضایت بدهد، ممکن است قرار منع تعقیب (جرم ثابت نشده) یا موقوفی تعقیب (رسیدگی متوقف شده) صادر شود.
4. رسیدگی در دادگاه کیفری ۲:
   • پس از صدور کیفرخواست، پرونده به دادگاه کیفری ۲ می رود.
   • دادگاه با تشکیل جلسه، به اظهارات طرفین گوش می دهد و مدارک را دوباره بررسی می کند.
   • در نهایت، قاضی حکم نهایی را صادر می کند؛ یا متهم را محکوم می کند و مجازات خیانت در امانت را برایش در نظر می گیرد، یا اگر جرم ثابت نشود، او را تبرئه می کند.

نمونه شکوائیه جرم خیانت در امانت

شاید بد نباشد یک دید کلی از اینکه یک شکوائیه خیانت در امانت چطور نوشته می شود، داشته باشید. البته یادتان باشد این فقط یک نمونه کلی است و حتماً برای تنظیم شکوائیه دقیق و کامل، باید از یک وکیل کمک بگیرید:

بسمه تعالی
تاریخ: [تاریخ]
مرجع رسیدگی: ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب [نام شهرستان]

شاکی:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی شاکی]
کد ملی: [کد ملی شاکی]
نشانی: [آدرس کامل شاکی]
شماره تماس: [شماره تماس شاکی]

مشتکی عنه (متهم):
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی متهم]
کد ملی: [کد ملی متهم]
نشانی: [آدرس کامل متهم]
شماره تماس: [شماره تماس متهم (در صورت اطلاع)]

موضوع شکایت: خیانت در امانت (ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی)

شرح شکوائیه:
با احترام، به استحضار عالی می رساند:
اینجانب [نام شاکی]، مالک تعداد [تعداد] سكه طلا/ مبلغ [مبلغ] وجه نقد/ يك دستگاه خودروی سواری [مدل و مشخصات] / [مشخصات دقیق مال امانی دیگر] را به عنوان [نوع سپردن: امانت/اجاره/رهن/وکالت/کار با اجرت یا بی اجرت] و با شرط [شرط: استرداد/مصرف معین] در تاریخ [تاریخ سپردن مال] به مشتکی عنه آقای/خانم [نام متهم] سپردم.
مستندات این سپردن، [نوع مدرک: رسید کتبی/قرارداد/شهادت شهود/...] بوده که فتوکپی آن به پیوست این شکوائیه تقدیم می گردد.
علی رغم مراجعات مکرر و درخواست های اینجانب جهت استرداد مال مذکور/انجام مصرف معین، مشتکی عنه از [یکی از افعال: تصاحب/استعمال/اتلاف/مفقود نمودن] مال امانی اقدام نموده است. به عنوان مثال [شرح دقیق عمل خیانت آمیز: مال را فروخته/بدون اجازه استفاده کرده/آن را از بین برده/پنهان نموده] و حاضر به استرداد آن نمی باشد. (در صورت لزوم، تاریخ ارسال اظهارنامه یا ابلاغ رسمی را ذکر کنید)
اقدام مشتکی عنه به وضوح مصداق خیانت در امانت بوده و باعث ورود ضرر و زیان به اینجانب گردیده است.
لذا با تقدیم این شکوائیه، از محضر محترم دادسرای عمومی و انقلاب تقاضای رسیدگی، تعقیب کیفری مشتکی عنه و صدور حکم مقتضی بر اساس ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی و جبران خسارات وارده را دارم.

مدارک و ضمائم:
۱. فتوکپی [رسید کتبی/قرارداد/...]
۲. [مدارک دیگر در صورت وجود، مانند شهادت نامه شهود، تصویر پیامک ها]

با احترام
[امضای شاکی]

تنظیم شکوائیه با جزئیات دقیق و آوردن مستندات قوی، نقش خیلی مهمی توی پیشرفت پرونده شما دارد. یک وکیل متخصص می تواند بهترین کمک را در این زمینه به شما برساند.

نتیجه گیری: اهمیت آگاهی حقوقی در مواجهه با جرم خیانت در امانت

خب، تا اینجا با هم دیدیم که جرم خیانت در امانت چقدر ابعاد مختلفی دارد و چطور قانون گذار با تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری در سال ۱۳۹۹، تغییرات مهمی در مجازات آن ایجاد کرده است. حالا دیگر می دانیم که مجازات خیانت در امانت درجه شش است و این درجه بندی روی خیلی از مسائل حقوقی، از جمله مرور زمان، تخفیف مجازات و قابل گذشت بودن جرم تأثیر مستقیم دارد.

یادتان باشد که امانت داری ستون فقرات اعتماد در جامعه است و وقتی این ستون می شکند، قانون برای احقاق حق به میدان می آید. مهم نیست شما مال باخته باشید یا خدای نکرده متهم به خیانت در امانت، آگاهی از حقوق و تکالیفتان حرف اول را می زند. اینکه بدانید چطور شکایت کنید، چه مدارکی لازم است، یا اگر متهم هستید، چطور از خودتان دفاع کنید، می تواند سرنوشت ساز باشد.

در نهایت، همیشه توصیه ما این است که موقع سپردن هر مال یا سندی، حتماً از سند کتبی استفاده کنید و شروط را واضح و روشن بنویسید. این کار از خیلی از مشکلات و سوءتفاهم ها جلوگیری می کند. اگر هم درگیر پرونده ای شبیه این شدید، به قول معروف کار را به کاردان بسپارید و از مشاوره وکیل متخصص غافل نشوید. یک وکیل کاربلد می تواند بهترین راهنما و پشتیبان شما در پیچ وخم های قانونی باشد و به شما کمک کند تا با کمترین دغدغه، به نتیجه دلخواهتان برسید.