قوانین چک صیادی ثبت نشده

اگر چکی دستتان است که صادرکننده آن زحمت ثبتش را در سامانه صیاد نکشیده، بدانید که این چک دیگر مثل چک های عادی اعتبار تجاری ندارد و نمی توانید از بانک آن را نقد کنید یا از طریق شکایت کیفری دنبالش بروید. اما نگران نباشید، چون هنوز هم راه هایی برای مطالبه پولتان وجود دارد؛ فقط مسیرش کمی فرق می کند و باید از طریق دادگاه های حقوقی پیگیری کنید.

چک صیادی ثبت نشده، درست مثل یک معمای حقوقی جدید، خیلی ها را سردرگم کرده است. از وقتی قانون جدید چک آمد و قرار شد همه چک ها توی سامانه صیاد ثبت شوند، اوضاع کمی پیچیده شد. حالا اگر یک چک صیادی دستتان باشد و توی سامانه ثبت نشده باشد، ممکن است فکر کنید که دیگر هیچ کاری نمی شود کرد و پولتان از دست رفته است. اما واقعیت این است که این چک ها، با اینکه اعتبار تجاری شان را از دست داده اند، باز هم سند بدهی محسوب می شوند و راه های قانونی برای وصول پولشان وجود دارد. ما در این مقاله می خواهیم حسابی درباره این موضوع صحبت کنیم و ببینیم چطور می توانید از پس این چالش بربیایید، چه دارنده چک باشید و چه صادرکننده آن.

چک صیادی ثبت نشده یعنی چی؟

بیایید از اول شروع کنیم و ببینیم اصلاً چک صیادی چیه و چرا این ثبت شدن انقدر مهمه. چک صیادی همون برگه های چک بنفش رنگی هست که یک کد ۱۶ رقمی روشون دارند. هدف از اومدن این چک ها و سامانه صیاد، این بود که معاملات با چک شفاف تر و امن تر بشن. یعنی از این به بعد، هر کسی که چکی صادر می کرد، باید اطلاعات اون چک رو، از جمله مبلغ، تاریخ و مشخصات گیرنده، توی سامانه صیاد ثبت می کرد. گیرنده هم باید بعد از دریافت چک، اون رو توی سامانه تایید می کرد تا مراحل تکمیل بشه و چک اعتبار پیدا کنه.

حالا چک صیادی ثبت نشده یعنی چی؟ خب، خیلی ساده است، یعنی چکی که همه این مراحل رو طی نکرده و توی سامانه صیاد ثبت نشده. یا صادرکننده فراموش کرده ثبتش کنه، یا عمداً این کار رو نکرده. طبق ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک (که سال ۱۴۰۰ اصلاح شده)، اگر چکی بعد از تاریخ اجرای این قانون صادر بشه ولی توی سامانه صیاد ثبت نشه، دیگه مشمول قانون صدور چک نیست. این یعنی چی؟ یعنی بانک نمی تونه وجهش رو پرداخت کنه و اصلاً اون چک از دید بانک، اعتباری نداره. پس حواستون باشه، چک صیادی ثبت نشده دیگه یک سند تجاری نیست و بیشتر شبیه یک سند عادی مدنیه. یعنی چی؟ یعنی صادرکننده با امضاش تعهد کرده که پولی رو در تاریخ مشخصی پرداخت کنه، اما این تعهد مثل یک قول و قرار عادیه، نه مثل یک سند تجاری قوی که کلی مزایای قانونی داره.

پیامدهای حقوقی و عواقب عدم ثبت چک صیادی در سامانه

وقتی یک چک صیادی توی سامانه ثبت نمیشه، قضیه فقط به این ختم نمیشه که بانک پولش رو نمیده؛ این عدم ثبت کلی پیامد حقوقی و دردسر برای دارنده و حتی صادرکننده چک ایجاد می کنه که باید حسابی حواسمون بهشون باشه. بیایید ببینیم عدم ثبت چک در سامانه صیاد چه عواقبی داره:

اعتبار تجاریش پریده، شده سند عادی!

اولین و مهم ترین اتفاق اینه که چک ثبت نشده دیگه اون اعتبار تجاری قوی رو نداره. چک های تجاری (مثل چک های صیادی ثبت شده) کلی مزایا دارن؛ مثلاً می تونید خیلی سریع از طریق اجرای ثبت یا حتی شکایت کیفری دنبال پولتون برید. اما چک ثبت نشده این مزایا رو نداره و فقط یک سند عادی مدنی محسوب میشه. یعنی چی؟ یعنی فقط یک تعهد کتبیه که صادرکننده قول داده پول بده و برای مطالبه اش باید راه و روش سندهای عادی رو دنبال کنید.

بانک پول نمیده، گواهی عدم ثبت میده!

وقتی چک ثبت نشده رو به بانک می برید، بانک اصلاً وجهش رو پرداخت نمی کنه. به جای گواهی عدم پرداخت برگشتی که برای چک های ثبت شده صادر میشه، بانک به شما یک گواهی عدم ثبت چک میده. این گواهی فقط تایید می کنه که چک توی سامانه ثبت نشده و شما نمی تونید از طریق بانک دنبال پولش باشید. حواستون باشه، این گواهی با گواهی عدم پرداخت فرق داره و نمی تونید باهاش شکایت کیفری یا اجرایی ثبت انجام بدید.

از شکایت کیفری خبری نیست!

این یکی خیلی مهمه! برای چک های ثبت شده و برگشتی، میشه از طریق شکایت کیفری اقدام کرد و صادرکننده رو تحت پیگرد قانونی قرار داد. اما چون چک ثبت نشده، سند تجاری محسوب نمیشه و در قانون هم برای عدم ثبت چک، جرم خاصی تعریف نشده، شما نمی تونید شکایت کیفری مطرح کنید. پس دیگه قضیه زندان و جریمه برای صادرکننده مطرح نیست و باید فقط از طریق حقوقی پیگیری کنید.

مسئولیت تضامنی ظهرنویسان؟ فراموشش کنید!

توی چک های تجاری، اگر چند نفر پشت چک رو امضا کرده باشن (ظهرنویسی)، همه اون ها به صورت تضامنی مسئول پرداخت وجه چک هستند. یعنی شما می تونید از هر کدوم که خواستید، کل مبلغ رو مطالبه کنید. اما برای چک ثبت نشده، این قضیه فرق می کنه. چون چک ماهیت تجاری نداره، ظهرنویس ها هم مسئولیت تضامنی ندارند و شما فقط می تونید از صادرکننده اصلی چک طلبکار باشید.

اجرای ثبت هم بی فایده است!

یکی دیگه از مزایای چک های تجاری اینه که میشه از طریق اجرای ثبت هم دنبال وصول پولشون بود که روند سریع تری داره. اما باز هم چون چک ثبت نشده، سند تجاری نیست، نمی تونید از این مسیر هم اقدام کنید و مجبورید راه دادگاه های حقوقی رو در پیش بگیرید.

خلاصه که عدم ثبت چک صیادی، حسابی دست و پای شما رو برای مطالبه پول می بنده و از اون همه مزایای قانونی که چک های صیادی ثبت شده دارن، محروم می شید. پس همیشه قبل از قبول چک، حتماً از ثبت شدنش مطمئن بشید.

راهکارهای عملی مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده: گام به گام

حالا که فهمیدیم چک صیادی ثبت نشده چه دردسرهایی داره، بیایید ببینیم اگر با این مشکل روبرو شدیم، چطور باید قدم به قدم پیش بریم تا بتونیم پولمون رو بگیریم. نگران نباشید، راه هست!

اولین قدم: پیشگیری بهتر از درمان!

شاید این حرف کلیشه ای باشه ولی اینجا حسابی کاربرد داره. بهترین کار اینه که اصلاً گیر چک ثبت نشده نیفتید. برای همین:

1. استعلام چک قبل از قبول: قبل از اینکه چک رو از کسی بگیرید، حتماً از ثبت شدنش توی سامانه صیاد مطمئن بشید. این کار رو می تونید از طریق برنامه های موبایلی بانکی (مثل اپلیکیشن بانک خودتون یا اپلیکیشن های پرداخت) یا حتی وب سایت بانک مرکزی انجام بدید. کد ۱۶ رقمی روی چک رو وارد کنید و وضعیتش رو چک کنید.
2. تایید چک بعد از دریافت: اگر چکی رو گرفتید که صادرکننده ادعا می کنه ثبتش کرده، بلافاصله خودتون هم توی سامانه صیاد (از طریق همون برنامه ها یا وب سایت) وارد بشید و اطلاعات چک رو تایید کنید. اگر تایید نکنید، انگار که هیچ!
3. قبول نکردن چک ثبت نشده: اگر دیدید چک ثبت نشده، تا جایی که می تونید از قبول کردنش خودداری کنید و از صادرکننده بخواهید اول ثبتش کنه یا اصلاً یک راه دیگه برای پرداخت پیدا کنید.

اگر مشکل پیش آمد (چک ثبت نشده):

حالا فرض کنیم دیگه کار از کار گذشته و شما یک چک صیادی ثبت نشده دستتون دارید. باید چیکار کنید؟

۱. مراجعه به بانک و گرفتن گواهی عدم ثبت چک:

اولین کاری که باید بکنید اینه که برید بانک و ازشون بخواهید یک گواهی عدم ثبت چک بهتون بدن. حواستون باشه، این گواهی با گواهی عدم پرداخت چک های برگشتی فرق داره و صرفاً تایید می کنه که چک شما توی سامانه صیاد ثبت نشده و بانک نمی تونه وجهش رو پرداخت کنه. این گواهی رو باید همراه بقیه مدارکتون داشته باشید.

۲. آماده کردن مدارک لازم:

برای پیگیری حقوقی، نیاز به چند تا مدرک دارید:

• اصل همون چک صیادی ثبت نشده
• گواهی عدم ثبت چک که از بانک گرفتید
• مدارک هویتی خودتون (مثل کارت ملی)
• اگر مدرک دیگه ای دارید که نشون میده چرا این چک رو دریافت کردید (مثلاً قرارداد فروش، فاکتور، سند قرضی و…)، اون ها رو هم آماده کنید. این مدارک می تونن توی دادگاه خیلی کمک کننده باشن.

۳. مراجعه به دفاتر خدمات قضایی و تنظیم دادخواست:

حالا باید برید سراغ دفاتر خدمات قضایی الکترونیک. اینجا باید یک دادخواست مطالبه وجه تنظیم کنید. حواستون باشه که این دادخواست با دادخواست مطالبه وجه چک برگشتی صیادی (که ثبت شده) فرق داره. شما دارید وجه یک سند عادی مدنی رو مطالبه می کنید. توی دادخواست باید قشنگ توضیح بدید که یک چک صیادی به این مشخصات دستتون دارید که در سامانه صیاد ثبت نشده و صادرکننده هم از پرداخت وجهش امتناع کرده. خواسته تون هم پرداخت اصل وجه چک، خسارت تاخیر تادیه و هزینه های دادرسی خواهد بود.

یادتان باشد، برای چک های ثبت نشده، دیگر خبری از شکایت کیفری نیست و راهتان فقط از دادگاه های حقوقی می گذرد.

۴. تعیین مرجع قضایی:

اینجا مبلغ چک خیلی مهمه:

• برای مبالغ بالای ۱۰۰ میلیون تومان: پرونده شما میره دادگاه حقوقی (عمومی).
• برای مبالغ تا ۱۰۰ میلیون تومان: پرونده شما میره شورای حل اختلاف.

مرجعی که پرونده بهش ارجاع میشه، معمولاً دادگاهی هست که بانک صادرکننده چک توی حوزه قضایی اون قرار داره.

۵. روند دادرسی و صدور حکم:

بعد از اینکه دادخواستتون ثبت شد و به مرجع قضایی مربوطه ارجاع داده شد، یک تاریخ برای جلسه دادرسی به شما و صادرکننده چک اعلام میشه. توی این جلسه، قاضی مدارک و حرف های شما رو بررسی می کنه. اگر بدهی صادرکننده اثبات بشه، قاضی حکم به پرداخت مبلغ چک به همراه خسارت تاخیر تادیه و هزینه های دادرسی میده. روند دادرسی توی دادگاه های حقوقی معمولاً زمان بره، پس باید صبور باشید.

۶. مطالبه خسارت تأخیر تأدیه:

این یک نکته خوبه! علاوه بر اصل پول چک، می تونید درخواست کنید که خسارت تاخیر تأدیه هم بهتون پرداخت بشه. یعنی از تاریخی که چک باید پرداخت می شده و نشده، تا روزی که پولتون رو می گیرید، مبلغی به عنوان خسارت به اصل پول اضافه میشه. نحوه محاسبه اش هم طبق شاخص بانک مرکزی هست.

آیا می توان صادرکننده را به ثبت چک صیادی الزام کرد؟

یکی از سوالات مهمی که ممکنه توی ذهنتون پیش بیاد اینه که خب، حالا که این همه دردسر پیش اومده، نمیشه صادرکننده رو مجبور کرد که بره و چک رو توی سامانه ثبت کنه؟ راستش، جواب این سوال کمی پیچیده است و نظرات حقوقی متفاوتی در این باره وجود داره.

دیدگاه های حقوقی مختلف

بعضی از حقوقدان ها معتقدن که ثبت چک توی سامانه صیاد، یک حق برای صادرکننده است، نه یک تکلیف که بشه از طریق دادگاه اونو اجبار کرد. یعنی صادرکننده مختاره که چک رو ثبت کنه یا نه، و اگر ثبت نکرد، فقط از مزایای تجاری اون چک محروم میشه. استدلالشون هم اینه که قانون گذار قصد اجبار صادرکننده به ثبت رو نداشته، بلکه می خواسته با محروم کردن چک ثبت نشده از مزایای تجاری، افراد رو به سمت ثبت تشویق کنه.

در مقابل، بعضی دیگه معتقدن که با توجه به هدف قانون گذار از ایجاد شفافیت در معاملات با چک، میشه صادرکننده رو به ثبت چک ملزم کرد. اما این دیدگاه در عمل کمتر مورد پذیرش دادگاه ها قرار گرفته.

آرای قضایی در این خصوص

تجربه عملی نشون میده که اغلب دادگاه ها دعوای الزام به ثبت چک صیادی رو نمی پذیرن و صادرکننده رو ملزم به این کار نمی کنن. مثلاً همونطور که توی بخش نمونه رأی خواهیم دید، بعضی از دادگاه ها معتقدن که ثبت چک، یک حق برای صادرکننده است و او رو نمیشه بدون رضایت خودش به این کار مجبور کرد. اون ها میگن که اگر صادرکننده چک رو ثبت نکنه، نشون میده که نمی خواد چک اون امتیازات سند تجاری رو پیدا کنه و برای دارنده، فقط همون مسیر مطالبه وجه به عنوان سند عادی بازه.

پس، اگرچه شاید منطقی به نظر برسه که صادرکننده رو مجبور به ثبت کنیم تا دردسرها کمتر بشه، ولی در عمل و طبق رویه قضایی، این کار معمولاً شدنی نیست. بهتره به جای این کار، روی همون مسیر مطالبه وجه از طریق دادگاه های حقوقی تمرکز کنید.

رای وحدت رویه و نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه

حتماً موقع گشت و گذار توی اینترنت یا مشورت با آدم های مختلف، اسم رای وحدت رویه به گوشتون خورده. خیلی ها فکر می کنن برای چک صیادی ثبت نشده هم یک رای وحدت رویه اومده که همه چیز رو روشن کرده. اما باید همین اول کار بگم که تا الان، هیچ رای وحدت رویه مستقیمی درباره ماهیت و وضعیت حقوقی اصلی چک صیادی ثبت نشده از دیوان عالی کشور صادر نشده است. این یک نکته خیلی مهمه که باید حواستون بهش باشه.

چیزی که ممکنه با رای وحدت رویه اشتباه گرفته بشه، نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه است. این نظریات، پاسخ هایی هستن که اداره حقوقی قوه قضائیه به سوالات حقوقی قضات و نهادهای دیگه میده. این نظریات، مثل رای وحدت رویه الزام آور نیستن، ولی می تونن راهنمای خوبی برای محاکم باشن و دیدگاه قوه قضائیه رو نشون بدن. بیایید چند نمونه مهم از این نظریات رو بررسی کنیم:

نظریه شماره ۷/۱۴۰۱/۱۳۰۴ مورخ ۱۴۰۲/۰۱/۱۵

این نظریه خیلی صریح میگه که چک صیادی که توی سامانه ثبت نشده، دیگه مشمول ماده ۲۱ مکرر قانون اصلاح قانون صدور چک و قانون تجارت نیست. یعنی چی؟ یعنی دیگه اون ویژگی های سند تجاری رو نداره و برای همین، روابط بین دارنده و صادرکننده این چک، بر اساس قوانین عمومی قانون مدنی (که درباره تعهدات عادی مردم هست) پیش میره. پس دارنده چک می تونه پولش رو مثل بقیه طلب ها، با تنظیم دادخواست حقوقی مطالبه کنه.

این نظریه همچنین توضیح میده که اگر بانک به خاطر ثبت نشدن چک، از پرداخت پول و صدور گواهی عدم پرداخت خودداری کرد، دارنده چک می تونه بدون اون گواهی (فقط با همون چک و گواهی عدم ثبت) دادخواست مطالبه وجه بده. سند ثبت نشده به عنوان یک سند عادی و غیرتجاری شناخته میشه و پولش رو میشه طبق قانون مدنی طلب کرد. اینکه برای اثبات ادعا، مدارک دیگه ای هم لازم هست یا نه (مثلاً قرارداد اصلی که به خاطرش چک داده شده)، دیگه بستگی به هر پرونده و نظر قاضی داره.

نظریه شماره ۷/۱۴۰۲/۷۵۳ مورخ ۱۴۰۲/۱۰/۱۶

این نظریه هم حرف های نظریه قبلی رو تایید می کنه و میگه اگر چک توی سامانه صیاد ثبت نشده باشه، ماهیت تجاری خودش رو از دست میده. نتیجه اش هم اینه که دارنده دیگه نمی تونه از مزایای اسناد تجاری، از جمله ظهرنویسی استفاده کنه. یعنی همونطور که قبلاً گفتیم، ظهرنویسان این چک، مسئولیت تضامنی ندارند و روابط بین طرفین تابع قانون مدنی خواهد بود.

خلاصه که این نظریات مشورتی، خیلی خوب روشن می کنن که چک صیادی ثبت نشده، دیگه اون چک سابق نیست و باید باهاش مثل یک سند عادی برخورد کرد. پس اگرچه رای وحدت رویه نداریم، ولی این نظریات مسیر حقوقی رو تا حد زیادی مشخص کرده اند.

نمونه دادخواست مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده

خب، تا اینجا فهمیدیم که اگر چک صیادی دستمون بود و ثبت نشده بود، باید از طریق دادگاه های حقوقی اقدام کنیم و دادخواست بدیم. حالا سوال اینه که این دادخواست چطور باید نوشته بشه؟ راستش رو بخواهید، یک سری اصول کلی داره که باید رعایت بشه و یک سری جزئیات که باید توی هر پرونده ای مشخص بشن. اینجا یک نمونه کلی از دادخواست مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده رو براتون میارم که می تونید ازش ایده بگیرید. البته حتماً توصیه می کنم برای تنظیم نهایی دادخواست، با یک وکیل یا مشاور حقوقی مشورت کنید تا همه جوانب پرونده شما در نظر گرفته بشه.

نام خواهان: (نام و نام خانوادگی شما به عنوان دارنده چک)
نام خوانده: (نام و نام خانوادگی صادرکننده چک)
خواسته: مطالبه وجه یک فقره چک صیادی ثبت نشده به مبلغ (عدد) ریال (معادل مبلغ چک) به انضمام خسارت تأخیر تأدیه و کلیه خسارات دادرسی.

ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شعبه … / ریاست محترم شورای حل اختلاف (حوزه قضایی مربوطه)
با سلام و احترام،
به استحضار عالی می رساند اینجانب (نام و نام خانوادگی خواهان) در تاریخ (تاریخ دریافت چک) یک فقره چک صیادی به شماره (شماره سریال چک) از خوانده محترم جناب/سرکار خانم (نام و نام خانوادگی خوانده) دریافت نموده ام. متاسفانه، صادرکننده محترم مطابق با مقررات اصلاحی قانون صدور چک و لزوم ثبت چک در سامانه صیاد، نسبت به ثبت و تأیید این چک در سامانه مذکور اقدام ننموده و متعاقباً با مراجعه به بانک، بانک محترم نیز به دلیل عدم ثبت چک در سامانه صیاد، از پرداخت وجه آن و صدور گواهی عدم پرداخت خودداری نموده است و صرفاً گواهی عدم ثبت چک را صادر کرده است.
نظر به اینکه چک مذکور با توجه به مفاد ماده ۲۱ مکرر قانون اصلاح قانون صدور چک (مصوب ۱۴۰۰) و عدم ثبت آن در سامانه صیاد، فاقد وصف تجاری بوده و به منزله یک سند عادی مدنی تلقی می گردد و با عنایت به تعهد صریح خوانده محترم مبنی بر پرداخت وجه مندرج در این سند عادی و امضای ذیل آن، و همچنین امتناع ایشان از پرداخت وجه، لذا صدور حکم شایسته مبنی بر محکومیت خوانده به پرداخت اصل وجه چک به مبلغ (عدد) ریال، به همراه کلیه خسارات دادرسی شامل هزینه ابطال تمبر، حق الوکاله وکیل (در صورت داشتن وکیل) و خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ سررسید چک لغایت یوم الادا (روز پرداخت کامل دین) مورد استدعا می باشد.
با تشکر و احترام
نام و نام خانوادگی خواهان
امضاء

دلایل و منضمات:

1. کپی مصدق (برابر اصل شده) از اصل چک صیادی به شماره …
2. کپی مصدق (برابر اصل شده) از گواهی عدم ثبت چک صیادی صادره از بانک …
3. کپی مصدق (برابر اصل شده) از کارت ملی خواهان
4. (در صورت وجود) کپی مصدق از قرارداد / فاکتور / هر مدرک دیگری که رابطه پایه را اثبات کند.

همانطور که می بینید، توی این دادخواست، به صراحت به عدم ثبت چک در سامانه صیاد و اینکه به خاطر همین موضوع، چک ماهیت سند عادی مدنی پیدا کرده، اشاره شده. این خیلی مهمه چون مسیر حقوقی پرونده رو مشخص می کنه. اگر این دادخواست رو دقیق و کامل تنظیم کنید، بخش بزرگی از راه رو برای گرفتن حقتون طی کردید.

نمونه رای دادگاه در مورد عدم الزام به ثبت چک

قبلاً گفتیم که دادگاه ها معمولاً صادرکننده رو به ثبت چک صیادی الزام نمی کنن. حالا بیایید یک نمونه واقعی از رای دادگاه رو ببینیم تا این قضیه برامون ملموس تر بشه. این رای نشون میده که دیدگاه قضایی در این زمینه چیه و چرا چنین حکمی صادر شده:

رای دادگاه عمومی حقوقی شهرستان شهریار (مثال فرضی برای توضیح) – مورخ ۱۴۰۳/۰۷/۲۸

«در خصوص دعوای آقای مهدی… به خواسته الزام خوانده به ثبت شش فقره چک در سامانه صیاد به شماره های …. به این شرح که خواهان اعلام داشته به جهت معاملاتی که با خوانده داشته، شش فقره چک با مشخصات فوق از خوانده اخذ نموده است، لیکن خوانده از ثبت آن ها خودداری نموده و لذا تقاضای محکومیت وی را به شرح ستون خواسته دارد. خوانده با وجود ابلاغ واقعی در جلسه حاضر نشده و لایحه ای هم ارسال نکرده است.

با بررسی اوراق پرونده و اظهارات خواهان و دادخواست تقدیمی و نظر به اینکه ثبت چک از حقوق صادرکننده است، چرا که ثبت سبب انتقال چک و بار شدن آثار تجاری بدان است و نمی توان صادرکننده را ملزم به این تعهد بدون رضایت وی نمود. بر فرض وجود رابطه قراردادی میان دو طرف و وجود دین برای صادرکننده چک، اعطای چک به خواهان تغییر نحوه پرداخت وجه است و این تغییر بدون توافق طرفین امکان پذیر نیست و عدم ثبت چک دلالت بر عدم رضایت دارد و نشانگر این امر است که صادرکننده نمی خواهد آثار و امتیازات اسناد تجاری به نفع دارنده به وجود آید. لذا دادگاه خواسته خواهان را مقرون به صحت ندانسته و مستنداً به مواد ۲۱۹ قانون مدنی و ۱۹۷ قانون آیین دادرسی مدنی حکم به بطلان دعوای خواهان صادر و اعلام می نماید. رای صادره ظرف مهلت بیست روز پس از ابلاغ قابل اعتراض در محاکم تجدید نظر استان تهران می باشد.»

از این رای چه چیزی دستگیرمان می شود؟

این رای به وضوح میگه که دادگاه، الزام صادرکننده به ثبت چک رو نپذیرفته. دلیلش هم اینه که ثبت چک رو یک حق برای صادرکننده می دونه، نه یک تکلیف قابل اجبار. یعنی دادگاه معتقده که صادرکننده مختاره که چک رو ثبت کنه یا نه، و اگر ثبت نکنه، این نشون دهنده عدم رضایت اون برای اعطای مزایای تجاری چک به دارنده است. پس دارنده باید از راه های دیگه (همون مطالبه وجه از طریق دادگاه حقوقی) پولش رو پیگیری کنه.

این نمونه نشون میده که حتی اگر شما فکر می کنید باید صادرکننده رو مجبور به ثبت چک کنید، ممکنه دادگاه باهاتون هم عقیده نباشه. پس بهتره مسیر مطالبه وجه رو طبق توضیحاتی که دادیم دنبال کنید و وقتتون رو برای دعوای الزام به ثبت تلف نکنید.

گواهی عدم ثبت چک در سامانه صیاد

وقتی یک چک صیادی توی سامانه ثبت نشده باشه و شما اون رو به بانک می برید تا پولش رو بگیرید، بانک طبق قانون نمی تونه وجهش رو پرداخت کنه. اینجا خیلی ها فکر می کنن که بانک باید یک گواهی عدم پرداخت (همون که ما بهش میگیم برگشتی) بده، اما قضیه فرق می کنه!

بانک به شما یک گواهی عدم ثبت چک میده. این گواهی چیه و چه فرقی با برگشتی داره؟

1. ماهیت و شکل: گواهی عدم ثبت چک، طبق بخشنامه شماره ۱۱۷۵۳۳ مورخ ۱۴۰۱/۵/۱۱ بانک مرکزی، بدون درج «کد رهگیری» صادر میشه. شکل و قالبش هم با گواهی نامه های مرسوم عدم پرداخت (برگشتی) فرق داره و یک گواهی متمایزه.
2. هدف: این گواهی فقط و فقط تأیید می کنه که چک شما به دلیل ثبت نشدن در سامانه صیاد، قابل اقدام نیست و بانک نمی تونه وجهش رو پرداخت کنه. یعنی صرفاً یک اطلاع رسانی از وضعیت عدم ثبت چکه.
3. کاربرد: این گواهی، جایگزین گواهی عدم پرداخت برای پیگیری کیفری یا اجرایی نیست. بلکه سندی است که شما در دادخواست حقوقی خودتون برای مطالبه وجه چک ثبت نشده، بهش استناد می کنید تا ثابت کنید چک شما در بانک پرداخت نشده و بانک هم تایید کرده که علت عدم پرداخت، ثبت نشدن در سامانه صیاد بوده.

پس حواستون باشه که وقتی چک ثبت نشده رو به بانک می برید و ازش گواهی می خواهید، انتظار گواهی برگشتی رو نداشته باشید. همون گواهی عدم ثبت چک هم برای پیگیری حقوقی کافیه. این سند در واقع اثباتی برای ادعای شماست که نتوانسته اید وجه چک را از طریق سیستم بانکی وصول کنید.

ظهرنویسی چک ثبت نشده

ظهرنویسی (پشت نویسی) یکی از ویژگی های مهم اسناد تجاری مثل چک و سفته است. وقتی کسی پشت چک رو امضا می کنه، یا داره چک رو به کس دیگه ای منتقل می کنه یا ضمانت پرداختش رو به عهده می گیره. اما این داستان برای چک های صیادی ثبت نشده کلاً فرق می کنه!

قبلاً هم گفتیم که چک صیادی ثبت نشده، ماهیت تجاری خودش رو از دست میده و تبدیل به یک سند عادی مدنی میشه. نتیجه این اتفاق اینه که:

1. عدم امکان انتقال با ظهرنویسی: شما نمی تونید یک چک صیادی ثبت نشده رو با پشت نویسی ساده به شخص دیگه ای منتقل کنید. طبق قانون جدید، ثبت انتقال چک در سامانه صیاد جایگزین پشت نویسی برای انتقال شده. پس اگر کسی پشت یک چک ثبت نشده رو امضا کنه و به شما بده، این دیگه به معنی انتقال قانونی چک نیست و شما نمی تونید به اون ظهرنویس مراجعه کنید.
2. عدم مسئولیت تضامنی ظهرنویس: توی چک های تجاری، ظهرنویسان به صورت تضامنی مسئول پرداخت وجه چک هستن. یعنی اگر صادرکننده پول نداشت، می تونید از ظهرنویس ها مطالبه کنید. اما برای چک ثبت نشده، چون ماهیت تجاری نداره، ظهرنویس ها مسئولیت تضامنی ندارن و شما فقط می تونید از خود صادرکننده اصلی طلبکار باشید.
3. باطل بودن ظهرنویسی در وجه حامل: قبل از قانون جدید، می شد چک رو در وجه حامل (به کسی که چک دستشه) ظهرنویسی کرد. اما برای چک های صیادی ثبت شده، این قضیه کلاً ممنوع شده و هر انتقالی باید با ثبت در سامانه باشه. برای چک های ثبت نشده هم، به طریق اولی، ظهرنویسی در وجه حامل هیچ اعتباری نداره.

پس، اگر یک چک صیادی ثبت نشده دستتون دارید که چند نفر پشتش رو امضا کردن، باید بدونید که این امضاها به معنی ظهرنویسی تجاری نیست و نمی تونید از طریق اون ها، وجه چک رو مطالبه کنید. تنها راهتون اینه که از صادرکننده اصلی چک پیگیری کنید. این موضوع همونطور که نظریه مشورتی شماره ۷/۱۴۰۲/۷۵۳ مورخ ۱۴۰۲/۱۰/۱۶ قوه قضائیه هم تأکید می کنه، خیلی مهمه.

پیشگیری بهتر از درمان: توصیه های کلیدی برای دارندگان و صادرکنندگان

تا اینجا حسابی درباره دردسرها و راه کارهای حقوقی چک صیادی ثبت نشده صحبت کردیم. اما بهترین کار همیشه پیشگیریه تا اصلاً کار به دادگاه و دعوا نکشه. بیایید چند تا توصیه کلیدی رو با هم مرور کنیم، هم برای اونایی که چک می گیرن (دارنده) و هم برای اونایی که چک میدن (صادرکننده).

برای دارندگان (کسی که چک رو دریافت می کنه):

1. اول، استعلام کنید، بعد قبول کنید: این مهم ترین نکته است. قبل از اینکه یک برگ چک صیادی رو از کسی بگیرید، حتماً و حتماً با کد ۱۶ رقمی روی چک از طریق اپلیکیشن های بانکی یا وب سایت بانک مرکزی، وضعیت ثبت اون رو استعلام کنید. مطمئن بشید که هم ثبت شده و هم اطلاعاتش درسته.
2. بعد از دریافت، بلافاصله تأیید کنید: اگر چکی رو گرفتید که صادرکننده ادعا می کنه ثبتش کرده، سریعاً خودتون هم توی سامانه صیاد برید و اطلاعات چک رو تأیید کنید. این کار رو به لحظه آخر موکول نکنید. این تأیید شما خیلی مهمه و به چک اعتبار میده.
3. اگر ثبت نشده بود، از قبول کردنش خودداری کنید: اگر بعد از استعلام دیدید چک ثبت نشده، تا جای ممکن از قبول کردنش پرهیز کنید. از صادرکننده بخواهید اول چک رو ثبت کنه و بعد به شما بده. اگر هم به هر دلیلی مجبور به پذیرش شدید، بدونید که با یک سند عادی طرفید و باید راه حقوقی رو برای وصولش برید.
4. قرارداد پایه رو فراموش نکنید: همیشه سعی کنید برای معامله ای که بابتش چک می گیرید، یک قرارداد یا توافق نامه کتبی داشته باشید. این قرارداد در صورت ثبت نشدن چک، به عنوان مدرکی برای اثبات دین صادرکننده، حسابی به کمکتون میاد.

برای صادرکنندگان (کسی که چک رو صادر می کنه):

1. همیشه ثبت کنید، همیشه: بعد از اینکه چک صیادی رو نوشتید و امضا کردید، بدون معطلی و بلافاصله اطلاعاتش رو توی سامانه صیاد ثبت کنید. این کار نه تنها به اعتبار چک شما کمک می کنه، بلکه جلوی خیلی از سوءتفاهم ها و مشکلات بعدی رو می گیره.
2. گیرنده رو راهنمایی کنید: اگر کسی از شما چک گرفت، بهش بگید که باید توی سامانه صیاد بره و چک رو تأیید کنه. این همکاری شما باعث میشه که معامله شفاف تر و راحت تر پیش بره.
3. از پیامدهای عدم ثبت باخبر باشید: بدونید که عدم ثبت چک، اعتبار شما رو به عنوان یک معامله گر حرفه ای زیر سوال می بره و ممکنه باعث بشه در آینده کمتر کسی حاضر بشه از شما چک قبول کنه. همچنین، همونطور که دیدید، با عدم ثبت، امکان پیگیری های سریع قانونی از شما سلب میشه.
4. تغییرات قانون رو دنبال کنید: قوانین مربوط به چک ممکنه تغییر کنن. همیشه سعی کنید اطلاعاتتون رو به روز نگه دارید تا ناخواسته دچار مشکل نشید.

خلاصه کلام اینکه، هوشیاری و دقت توی معاملات با چک صیادی، هم برای گیرنده و هم برای صادرکننده، حکم طلا رو داره. با رعایت این نکات ساده، می تونید از شر خیلی از مشکلات حقوقی و مالی خلاص بشید و با خیال راحت تری معامله کنید.

نتیجه گیری

خلاصه اینکه رفقا، دنیای چک و چك بازی بعد از اومدن سامانه صیاد و قانون جدید، حسابی تغییر کرده. دیگه اون دورانی که با یک برگ چک میشد همه کار کرد و همه مسئولیت ها رو گردن گرفت، گذشته. حالا اگر یک چک صیادی ثبت نشده دستتون باشه، دیگه مثل قبل نمیتونید از بانک پولش رو بگیرید یا سریع شکایت کیفری کنید.

چک های ثبت نشده، هرچند اعتبار تجاری شون رو از دست میدن و مثل یک سند عادی مدنی میشن، ولی این به این معنی نیست که دیگه کاری نمیشه کرد. راهش عوض شده؛ باید از طریق دادگاه های حقوقی و با یک دادخواست مطالبه وجه دنبال پولتون برید. این مسیر ممکنه طولانی تر باشه و خبری از اون مزایای خاص چک های ثبت شده (مثل مسئولیت تضامنی ظهرنویسان یا پیگیری کیفری) نباشه، اما به هر حال، حقتون رو می تونید بگیرید.

یادتون باشه که پیشگیری همیشه بهتر از درمانه. پس قبل از اینکه چکی رو قبول کنید، حتماً از ثبت شدنش توی سامانه صیاد مطمئن بشید و بعد از گرفتن هم، خودتون تاییدش کنید. برای صادرکنندگان هم که دیگه واضحه؛ ثبت چک وظیفه اولیه و خیلی مهمیه. هر چقدر بیشتر از قوانین و ریزه کاری هاش باخبر باشید، کمتر توی دردسر میفتید.