رابطه نظام اخلاقی دانشجویان و سرمایه اجتماعی خانواده ها

در یک پژوهش بررسی شد؛

از منظر این پژوهش هر کنشگر اخلاقی یک نظام اخلاقی دارد که حاصل زندگی او در جهان اجتماعی است و برای تبیین نظام اخلاقی هر فرد، باید دید نقاط اتصال او با جهان اجتماعی کدام اند.

به گزارش گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری سوشال لند، هنگامی که «سی رایت میلز» در سال 1959 میلادی در مقاله ای تحت عنوان «اخلاق دیوانسالاری» وابستگی محققان را به موسسات تجاری و شرکت های سرمایه داری به باد انتقاد شدید گرفت و تحقیقات آنان را «فاقد ارزش علمی» خواند، در واقع موضوع «اخلاق» در عرصه علم و پژوهش را به طور گسترده در معرض توجه عموم قرار داد.

در طول چند دهه اخیر، موضوع اخلاق در عرصه علم و پژوهش بیش از پیش مورد توجه اندیشمندان، سیاستمداران و عموم مردم قرار گرفته است. از مشکلات اخلاقی برآمده از فعالیت های علمی، تا کژرفتاری های اخلاقی در حوزه علم، همه در گسترش این توجه تاثیرگذار بوده اند. از اینرو در طی این سال ها «اخلاق علمی» موضوع بسیاری از تحقیقات و مطالعات بوده است.

در همین رابطه منصوره اعظم آزاده (استاد گروه جامعه شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه الزهرا) و همکارانش مقاله ای را با عنوان «رابطه نظام اخلاقی دانشجویان و سرمایه اجتماعی خانواده ها» ارایه کرده اند که در ادامه به مرور چکیده ای از مهم ترین نکات آن می پردازیم.

از نظر پژوهشگران این مقاله برخی از متفکران به این باور رسیده اند که محیط تحقیقات علمی در بروز کژرفتاری علمی نقشی موثر ایفا می کند. بسیاری دیگر اما، قایل به تاثیر محیط علمی بر نظام اخلاقی افراد نیستند، زیرا به باور آنها انسان، اخلاق را در کودکی، در خانواده می آموزد و اگر فرد پیش از ورود به دانشگاه فردی اخلاق مدار باشد، همچنان بر آن رویه باقی می ماند.

در غیر این صورت هیچ آموزشی، نمی تواند از وی فردی اخلاق مدار بسازد. در حالیکه خانواده در دنیای مدرن، کارکرد های خود را تا حدود زیادی به دیگر حوزه ها وانهاده است، اما به همین لحاظ، جامعه ایران را از آن جوامع متمایز می سازد.

* مطالعه نظام اخلاقی دانشجویان

پژوهش حاضر، با در نظر گرفتن این پیش فرض که نظام اخلاقی دانشجویان متاثر از سرمایه اجتماعی خانواده هایشان است، ضمن مطالعه نظام اخلاقی دانشجویان به عنوان هسته اصلی هویت علمی آنان و سرمایه اجتماعی خانواده ها، تاثیر خانواده ها را بر اخلاق علمی دانشجویان مورد بررسی قرار داده است.

این پژوهش با در نظر گرفتن این پیش فرض که نظام اخلاقی دانشجویان متاثر از سرمایه اجتماعی خانواده هایشان است، ضمن مطالعه نظام اخلاقی دانشجویان به عنوان هسته اصلی هویت علمی آنان و سرمایه اجتماعی خانواده ها، تاثیر خانواده ها را بر اخلاق علمی دانشجویان مورد بررسی قرار داده است

بررسی های این پژوهش در بین 250 تن از دانشجویان دانشگاه های شهر تهران انجام گرفته است. نتایج بخش پیمایش حاکی از ضعف و یا عدم پای بندی دانشجویان به نظام اخلاقی و هنجار های فراخور فرهنگ دانشگاهی مطلوب است.

مصادیق این ضعف در قالب سرقت علمی و کپی برداری از آثار دیگران برای ارایه کارنوشت یا مقاله به استاد، تقلب در امتحانات، غیبت های متعدد از کلاس های درس وحتی رد و بدل پیامک و وبگردی در طول جلسات کلاس، در میان نزدیک به نیمی از این دانشجویان به چشم می خورد. بدین گونه به نظر می رسد که ارزش های اخلاقی در فضای علمی کمابیش مورد بی اعتنایی قرار می گیرند.

از منظر این پژوهش ارزش های اخلاقی را از دو دیدگاه می توان مطالعه کرد: دیدگاه فلسفی و دیدگاه علمی، که خود مشتمل بر دو رویکرد روانشناختی و جامعه شناختی است. فیلسوفان اخلاق، ارزش های اخلاقی را برای نوع بشر تعریف، توجیه و تبیین می کنند. از نظر روانشناسان، دلایل، انگیزه ها و مهارت های اخلاقی فرد، عناصر تشکیل دهنده نظام اخلاقی او هستند.

ازاین رو، به نقش جامعه و زندگی اجتماعی، یا به منزله زمینه ای برای اخلاقی شدن فرد و یا به مثابه عامل جامعه پذیری اخلاقی عنایت دارند. اما در آثار جامعه شناسان، اخلاق، عمدتاً در قالب سازوکار های شکل گیری وجدان و اخلاقیات، طی فرایند های اجتماعی شدن و درونی سازی، مورد توجه قرارگرفته است.

در این پژوهش آمده است: هر کنشگر اخلاقی یک نظام اخلاقی دارد که حاصل زندگی او در جهان اجتماعی است و برای تبیین نظام اخلاقی هر فرد، باید دید نقاط اتصال او با جهان اجتماعی کجاست. فرد با عضویت در جهان اجتماعی، ضمن بازتولید آن، خود نیز واجد هویتی می شود که هسته اصلی آن، نظام اخلاقی اوست. نظام اخلاقی هر انسان، مرکز ثقل هویت و حلقه پیوند میان نظر و عمل او است. نظام اخلاقی فرد دارای وجوه شناختی، نگرشی و توانشی و محصول ابعاد هویتی او، یعنی محصول دیالکتیک وجوه سه گانه ارگانیسم، من مفعولی و من فاعلی اوست.

* رابطه معنادار و مثبت بین سرمایه اجتماعی خانواده ها و نظام اخلاقی دانشجویان

از منظر نتایج این پژوهش فرد انسانی از مجرای خانواده، همسایه ها، دوستان، تعلیم و تربیت و روابط مدنی و سرانجام، فعالیت های اجتماعی و حرفه ای خود با جهان اجتماعی پیوند و از این طریق، هویت و به اقتضای آن اخلاقیات ویژه می یابد. ازاین رو می توان از نظام اخلاقی ویژه گروه ها، قشر ها و صنف های مختلف سخن به میان آورد. حوزه علم نیز، امروزه یکی ازگذرگاه های عمده ورود به جهان اجتماعی است که دانشجویان در امتداد آن، «هویت علمی» خود و نظام اخلاقی فراخور آن را برمی سازند.

امروز در جامعه ما، دانشجویان عمدتاً از طریق نهاد خانواده و نهاد علم به جهان اجتماعی راه می یابند. اما جامعه پذیری اولیه آنان در خانواده روی میدهد. نهاد خانواده در جامعه ما، محمل انتقال جهان اجتماعی، هویت و نظام اخلاقی است

امروز در جامعه ما، دانشجویان عمدتاً از طریق نهاد خانواده و نهاد علم به جهان اجتماعی راه می یابند. اما جامعه پذیری اولیه آنان در خانواده روی میدهد. نهاد خانواده در جامعه ما، محمل انتقال جهان اجتماعی، هویت و نظام اخلاقی است.

پژوهشگران این مقاله با اشاره به این موضوع که ساختار خانواده، شبکه ارتباطات و تعاملات اعضای خانواده همان «سرمایه اجتماعی» است، می نویسند: این سرمایه اجتماعی را می توان به عنوان منبعی برای تسهیل مناسبات میان افراد خانواده تلقی کرد، فرآیند جامعه پذیری در بستر آن، با کمترین تنش و هزینه صورت می پذیرد، که به ویژه در شکل گیری هویت، هویت علمی و نظام اخلاقی در نسل آینده از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ لذا انتظار می رود که تفاوت ها و شباهت های میان خانواده ها، همسانی ها و ناهمسانی های کمی و کیفی نظام های اخلاقی افراد را توصیف و تبیین کند.

نتایج آزمون ها در این مطالعه به این انتظار پاسخ مثبت می دهد، زیرا حاکی از وجود رابطه معنادار و مثبت میان سرمایه اجتماعی خانواده ها و نظام اخلاقی دانشجویان، است.

رابطه خانواده و دانشجو، رابطه دو نهاد خانواده و آموزش است. تمشیت این رابطه به گونه ای که موجبات ارتقای هویت علمی و انتقال فراگیر ارزش های اخلاقی فراخور آن را به افراد فراهم آورد، می تواند در نهایت به ارتقای نظام اخلاقی در حوزه علم بینجامد.