اهداف سیاسی ایالات متحده آمریکا نسبت به ایران بر اساس ضرورت های ژئواستراتژیک منطقه ای و اقتصادی تنظیم گردیده است. این اهداف طیف گسترده ای از کنش برنامه ریزی و رفتارهای دیپلماتیک سازمانی را شامل می شود. تحریم ها ابزاری ناکارآمد و پرهزینه برای اعمال فشار سیاسی هستند که در بلندمدت پیامدهای منفی اقتصادی و اجتماعی در کشور به بار خواهند آورد. تحریم های اعمال شده بر ایران پس از خروج آمریکا از برجام دسترسی ایران به منابع مالی و بازارهای بین المللی محدود کرده و منجر به افزایش هزینه های تجارت خارجی ایران گردیده است. همچنین محدودیت های ارزی در برخی از دوره ها منجر به جهش های ارزی و درنهایت منجر به جهش های تورمی شده است. حال که فرصت چندانی تا برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در ۵ نوامبر ۲۰۲۴ نمانده پرسش مهم این است؛ در صورت پیروزی احتمالی ترامپ در آمریکا تأثیرات این انتخابات بر اقتصاد و رفتار بین المللی ایران چیست؟ آنچه در ادامه می آید پاسخی به این سوال است.
بازدارندگی ایران تقویت شد
اگر ۷ اکتبر ۲۰۲۳ میلادی نقطه آغاز در نظر گرفته شود ایران شاهد تحولات متعددی در منطقه بوده است. ابتدا حملات بی امان و وحشیانه اسرائیل به غزه سپس حمله این رژیم به بخش کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در دمشق و در نهایت عملیات وعده صادق و پاسخ قاطع ایران به این تجاوزات رخ داد. با نگاهی جامع به این وقایع می توان تقویت بازدارندگی ایران را مشاهده کرد. این موضوع مشابه وضعیتی است که در مورد کشورهای دارای سلاح هسته ای وجود دارد. به این معنا که دیگر کشورها به دلیل ترس از پیامدهای سنگین جرئت حمله به آن ها را پیدا نمی کنند. به نظر می رسد ایران به نوعی به بازدارندگی با سلاح های متعارف دست یافته است. این بازدارندگی به این معناست که هرگونه تجاوز احتمالی به ایران با پاسخی قاطع و پر هزینه از سوی این کشور روبرو خواهد شد. این مفهوم ریشه در محاسبات سنتی دارد که از زمان سون تزو و نگارش کتاب هنر جنگ تا نظریات ریمون آرون و متفکران معاصر مطرح بوده است. در این دیدگاه هر اقدامی با سنجش هزینه و فایده همراه است. با این حال نکته مهم در مورد بازدارندگی ایران ابعاد عمیق تر آن در مقایسه با محاسبات سنتی است. این موضوع شباهت هایی به بازدارندگی اتمی دارد. برای مثال پس از آزمایش اولین سلاح هسته ای هند در سال ۱۹۹۸ میلادی پاکستان نیز به سرعت در همین مسیر گام برداشت. این اقدام نشان می دهد که سایه ترس از سلاح هسته ای می تواند از وقوع جنگ و درگیری جلوگیری کند. ایران نیز با اتکا به قدرت بازدارندگی خود که ترکیبی از توانمندی های نظامی متعارف و دکترین قاطع دفاعی است به ثبات و امنیت در منطقه کمک می کند.
از زمان آزمایش هسته ای هند در سال ۱۹۹۸ میلادی این کشور از مصونیت نسبی در برابر حملات خارجی پیدا کرد. پس از آن پاکستان نیز با انجام آزمایش مشابه به نوعی به بازدارندگی هسته ای دست یافت. این دستاورد یعنی بازدارندگی به وسله سلاح های متعارف به عنوان یکی از افتخارات ایران در دوران أخیر تلقی می شود و واکنش های متعددی را به دنبال داشته است.
باید تاکید کنم اهمیت این اقدام در جایگاه راهبردی آن نهفته است. شلیک ۳۰۰ موشک قدرت موشکی ایران را به وضوح به نمایش گذاشت و بازدارندگی قابل توجهی در برابر تهدیدات خارجی ایجاد کرد. اگرچه بخش زیادی از این موشک ها در نهایت توسط سامانه های دفاعی آمریکا انگلیس فرانسه و اردن سرنگون شدند اما این موضوع نشان دهنده نگرانی و هراس این کشورها از قدرت موشکی ایران بود. از سوی دیگر عدم تلفات انسانی در این حمله نشان دهنده دقت و ظرافت ایران در طراحی و اجرای عملیات نظامی با هدف بازدارندگی به جای تخریب و کشتار بود. این اقدامات در کنار عدم حمله رژیم صهیونیستی به منافع ایران پس از عملیات وعده صادق مؤید موفقیت ایران در ارتقای بازدارندگی خود از طریق قدرت نظامی متعارف است.
قدرت نظامی و دیپلماسی دو بال پیروزی
با وجود موفقیت بالای ایران در بازدارندگی نظامی اما کشورمان چالش های متعددی نیز در مسیر پیش روی خود دارد. تحریم های اقتصادی تنش های منطقه ای و مسائل مربوط به جنگ غزه از جمله این چالش ها هستند. برای حفظ و ارتقای این دستاورد ارزشمند لازم است ایران ضمن تداوم تقویت توان دفاعی خود در عرصه های سیاسی اجتماعی و اقتصادی نیز استراتژی داشته و اقدامات مؤثری انجام دهد تا به ثبات و امنیت پایدار در منطقه دست یابد. استراتژی یا امور استراتژیک مانند کبوتری است که دو بال دارد شامل بال نظامی و بال دیپلماسی است. برای پرواز این پرنده هر دو بال باید به طور هماهنگ حرکت کنند. این موضوعی است که در طول تاریخ همواره مورد توجه بوده است. نویسنده سال ها در خلال جنگ ایران و عراق و مذاکرات مربوط به پایان آن شاهد این امر بوده است. هماهنگی بین وزارت امور خارجه و بخش های نیروهای مسلح در این زمینه نقشی اساسی دارد. به نظر می رسد می توان اقدامات بیشتری در این راستا انجام داد. برای مثال پس از عملیات وعده صادق و شلیک موشک های ایران به سمت سرزمین های اشغالی وزیر خارجه اسرائیل بلافاصله به ۴۳ کشور نامه نوشت و تجاوز ایران را شرح داد.
در مقابل زمانی که رژیم صهیونیستی به بخش کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در سوریه حمله کرد آیا ایران اقدامی مشابه در جهت روشنگری برای جامعه جهانی انجام داد؟ وضوح و آشکار بودن این تجاوز و نقض صلح آشکار در چارچوب فصل هفت منشور ملل متحد ایجاب می کرد که ایران به ۱۶۰ کشور نامه بنویسد و با شرح وضعیت حقانیت خود را به اثبات برساند. در حادثه ناگوار سقوط هلی کوپتر نیز کشور شاهد همدردی جامعه جهانی با ایران در بخش دیپلماسی بود. ایران می توانست با تشکیل هیئت های دیپلماتیک (مثلاً ۱۰۰ هیئت) و اعزام آن ها به ۱۰۰ کشور علاوه بر پاسخ به پیام های تسلیت در مورد تحریم ها راه های بهبود اوضاع و زمینه های همکاری با دیگر کشورها به گفتگو بپردازد. همچنین می توانست غیرقانونی بودن تحریم های فرامرزی آمریکا را برای این کشورها تشریح کند و آن ها را به عدم پایبندی به این تحریم ها تشویق نماید. این اقدامات نیازمند تلاش و پیگیری مستمر است. اساس دنیا بر پایه تعامل و دیپلماسی استوار است و برای رسیدن به اهداف باید با صبر و حوصله این مسیر را دنبال کرد.
لزوم دیپلماسی فعال تر
به نظر می رسد در تبیین آثار تحریم برای جهانیان کوتاهی شده است. حداقل دستگاه دیپلماسی می توانست به صورت گفتمانی و رو در رو به این مهم بپردازد. علی رغم برخی انتقادات در دهه های ۶۰ و ۷۰ و تا نیمه اول دهه ۸۰ پیشنهادات زیادی در موضوعات مختلف از طرف ایران (مجریان سیاست خارجه) ارائه می شد. مجریان سیاست خارجه در سازمان های تخصصی بین المللی همیشه دارای پیشنهاد بودند. از تغییر ساختار ملل متحد تا ارائه پیسنهادها و ابتکارات در سازمان بین المللی کار سازمان بین المللی دریانوردی سازمان بین المللی کشاورزی و غذاست. دیپلماسی نوین دو نکته دارد. یک اینکه باید سفیران همواره در تلویزیون روزنامه و رسانه های کشور مدنظر باشند و دوم اینکه دیپلماسی عمومی داشته باشند یعنی برای افراد عادی به زبان انگلیسی هم برنامه داشته باشند و آن ها نیز با جاذبه های ایران آشنا شوند. همین قضیه غزه نشان داد دانشجو در دانشگاه های کلمبیای نیویورک مدرسه علوم سیاسی لندن و هاروارد چقدر می تواند مؤثر باشد. در حالی که در گذشته این دانشگاه ها در اختیار جریان طرفدار اسرائیل و یهودی ها بود ولی الان این طور نیست. این نشان می دهد دنیا تغییر کرده و دولت ها باید روش های خود را عوض کنند.
ایران امروز با ایران بعد از خروج ترامپ از برجام متفاوت است
همان طور که افلاطون فیلسوف یونان باستان بیان کرده است یک انسان دو دفعه به صورت مشابه نمی تواند در یک رودخانه شنا کند. یعنی گذر زمان انسان و محیط اطراف او را دستخوش تغییر می کند. این امر در مورد جوامع و ملت ها نیز صادق است. ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و در سال های أخیر شاهد تحولات قابل توجهی در عرصه های مختلف به خصوص در فضای سیاسی و اقتصادی بوده است. خروج ایالات متحده از برجام در سال ۲۰۱۸ میلادی نقطه عطفی در روابط ایران با جامعه جهانی به شمار می رود. این اتفاق فشارهای سیاسی و اقتصادی بر ایران را به طور قابل توجهی افزایش داد. با وجود این چالش ها ایران تلاش های دیپلماتیک خود را برای حفظ روابط با سایر کشورها و بازگشت به توافق هسته ای ادامه داده است. وضعیت اقتصادی ایران در مقایسه با سال ۲۰۱۸ پیچیده تر شده است. از یک سو ایران از نظر حضور در عرصه جهانی و تعاملات بین المللی پیشرفت هایی داشته است. از سوی دیگر فشارهای اقتصادی به خصوص تحریم های ایالات متحده منجر به افزایش مشکلات اقتصادی برای مردم ایران شده است.
چالش های اقتصاد ایران
اقتصاد ایران با چالش های متعددی در بخش های مختلف از جمله تولید خدمات و مصرف مواجه است. یکی از بارزترین این چالش ها مصرف بالای انرژی به خصوص در حوزه سوخت های فسیلی است. ایران در حال حاضر در زمره هفت کشور مصرف کننده برتر سوخت های فسیلی در جهان قرار دارد. این آمار نشان دهنده عدم تناسب الگوی مصرف در ایران و نیاز به اصلاحات ساختاری در این حوزه است. فشارهای اقتصادی ایالات متحده بر ایران به طور مستقیم و غیرمستقیم بر الگوی مصرف و شاخص های اقتصادی این کشور تأثیر گذاشته است. تحریم ها دسترسی ایران به منابع مالی و بازارهای بین المللی را محدود کرده و منجر به افزایش تورم بیکاری و سایر مشکلات اقتصادی شده است. تحریم های اقتصادی به عنوان ابزاری برای اعمال فشار سیاسی و وادار کردن کشورها به تغییر رفتار سابقه ای دیرینه دارد. با وجود این کارایی و اثربخشی تحریم ها همواره مورد بحث و جدل بوده است. در ادامه متن به بررسی کارایی تحریم ها با تمرکز بر تجربه ایران پرداخته خواهد شد.
میزان کارایی تحریم های ایران؟
در طول تاریخ تحریم های اقتصادی علیه طیف گسترده ای از کشورها از جمله آفریقای جنوبی عراق کره شمالی خمرهای سرخ و اخیراً روسیه اعمال شده است. آمار نشان می دهد که از میان حدود ۱۲۰ مورد تحریم اعمال شده تعداد بسیار کمی به طور کامل به اهداف خود دست یافته اند. ایران یکی از کشورهایی است که در طول چند دهه گذشته با تحریم های اقتصادی متعددی روبرو بوده است. این تحریم ها به خصوص از سال ۲۰۰۳ میلادی به بعد تشدید شده و تأثیر قابل توجهی بر اقتصاد و معیشت مردم ایران گذاشته است. تحریم ها دسترسی ایران به منابع مالی و بازارهای بین المللی را به شدت محدود کرده و منجر به افزایش تورم بیکاری و سایر مشکلات اقتصادی شده است. با وجود این چالش ها مردم ایران همچنان با روحیه ای قوی به زندگی و کار خود ادامه داده اند. اگرچه تحریم ها نتوانسته اند به طور کامل به اهداف خود دست یابند اما هزینه های سنگینی را به مردم ایران تحمیل کرده اند. بدون شک اگر ایران در دو دهه گذشته با تحریم های اقتصادی روبرو نبود کشور شاهد شکوفایی اقتصادی و پیشرفت های قابل توجهی در زمینه های مختلف ازجمله نوآوری و کارآفرینی می بود. ایران با اتکا به نیروی انسانی جوان و منابع عظیم خود پتانسیل بالایی برای توسعه و پیشرفت دارد. تحریم ها ابزاری ناکارآمد و پرهزینه برای اعمال فشار سیاسی هستند. در حالی که ممکن است در برخی موارد به نتایج کوتاه مدت دست یابند اما در بلندمدت پیامدهای منفی اقتصادی و اجتماعی به بار می آورند. تجربه ایران نشان می دهد که تحریم ها نه تنها نتوانسته اند ایران را به تغییر رفتار وادار کنند بلکه باعث رنج و مشقت مردم این کشور شده اند.
ایران نقطه تقاطع رویدادهای تاریخی و تحولات ژئوپلیتیکی جهان
اگر گفته شود که ایران از نظر ذخایر اثبات شده نفت خام در رتبه چهارم جهان قرار دارد و بزرگترین دارنده ذخائر تجمعی نفت خام و گاز طبیعی متعارف در دنیاست و همچنین در زمینه گاز طبیعی دومین کشور از نظر ذخایر اثبات شده است این موضوع صحت دارد و نکته ای قابل توجه است. اما ایران فقط به این دو مورد خلاصه نمی شود. این کشور در نقطه تقاطع رویدادهای تاریخی و تحولات ژئوپلیتیکی جهان قرار دارد و این موضوع در حال حاضر نیز صدق می کند. با وجود تمام چالش ها و مشکلاتی مانند تحریم ها اگر یک هواپیما یا حتی هزاران هواپیما از اروپا به سمت شرق بخواهد سفر کند عبور از آسمان ایران به لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه تر خواهد بود و در صورت فرود در فرودگاه امام خمینی که ۱۲۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد این صرفه جویی به مراتب بیشتر خواهد بود.
ایران از نظر منابع طبیعی نیروی انسانی و امکانات در وضعیت مطلوبی قرار دارد. اما بهره برداری کارآمد از این منابع نیازمند مدیریت صحیح و هماهنگی بین بخش های مختلف است. در این زمینه جای تردید وجود دارد که ایران عملکرد قابل قبولی داشته باشد. با وجود تمام چالش ها هویت و جایگاه ایران به عنوان یک کشور مستقل فارغ از وابستگی به نفت یا نوع آن (شیل یا غیره) محفوظ است.
مشکل آمریکا با ایران چیست؟
یکی از موضوعاتی که درخصوص تشدید تحریم های ایران مطرح می شود این است که آیا افزایش تولید نفت شیل پشت پرده شروع تحریم های گسترده علیه ایران است یا خیر؟ به عبارتی برخی ها معتقدند با افزایش تولید نفت شیل و اقتصادی شدن استخراج آن آمریکا دیگر نیازی به نفت خلیج فارس و تامین امنیت آن از سوی ایران ندارد و به همین دلیل کلان معامله تاریخی خود با ایران را زیر پاگذاشته است. به باور این افراد کلان معامله ای از دهه ۱۳۳۰ بین ایران و آمریکا وجود داشت که با بی نیاز شدن آمریکا به نفت خلیج فارس این کلان معامله هم خاصیت خود را از دست داده است. این افراد به همزمانی تحریم های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ و افزایش تولید نفت شیل نیز استناد می کنند و آن تحریم ها را نتیجه بی نیازی ایالات متحده به کلان معامله قدیمی می دانند.
در این خصوص باید موضوع را با دو گزاره بحث کنیم. موضوع اول این است که نفت شیل در مقابل مخازن نفتی عظیمی مانند گچساران در ایران از نظر مقیاس و پایداری قابل مقایسه نیست. استخراج نفت شیل با استفاده از دو تکنولوژی اصلی انجام می گردد. اول استخراجبه روش معدنی از سنگ های رسوبی در این روش نفت از لابه لای سنگ های رسوبی استخراج می شود برخلاف نفت خام که به صورت سیال وجود دارد. دوم حفاری افقی این روش به دسترسی به منابع نفتی در اعماق زمین که استخراج آن ها با روش های سنتی دشوار است کمک می کند. این در حالی است که میزان ضریب تولید نفت شیل در مقایسه با مخازن نفتی سنتی بسیار پایین تر است. به عنوان مثال یک میدان نفتی شیل ممکن است در روز ۱۰ بشکه نفت تولید کند در حالی که یک میدان نفتی مانند یادآوران تواند تا ده ها رابر این مقدار تولید نفت داشته باشد. از طرفی عمر میدان های نفت شیل به طور قابل توجهی کوتاه تر از میدان های نفتی سنتی است. به عنوان مثال یک میدان نفت شیل ممکن است فقط برای دو سال نفت قابل توجهی تولید کند. نکته دیگر فرآیند استخراج نفت شیل می تواند منجر به آلودگی منابع آب زیرزمینی و سطحی در منطقه شود.
اثرات زیست محیطی استخراج نفت خام در مقایسه با نفت شیل به طور کلی کمتر است. در مورد نفت شیل استخراج و شستشوی سنگ ها برای استخراج نفت می تواند منجر به آلودگی منابع آب در منطقه شود. در حال حاضر ایالات متحده حدود ۱۰ میلیون بشکه در روز نفت شیل تولید می کند. با این حال این به معنای پایداری بلندمدت این سطح تولید نیست. برخلاف مخازن نفتی سنتی مانند اهواز استخراج نفت شیل در بلندمدت با چالش های قابل توجهی مواجه است. حتی با فرض استخراج بهینه عمر میدان های نفت شیل به طور قابل توجهی کوتاه تر از میدان های نفتی سنتی است. مگر اینکه چاه های جدید به طور مداوم حفر شوند حفظ سطح تولید فعلی نفت شیل در بلندمدت دشوار خواهد بود. ایران با وجود منابع و پتانسیل های فراوان در زمینه مدیریت و بهره برداری کارآمد از این منابع با چالش هایی روبرو است. نفت شیل علی رغم پیشرفت های تکنولوژیکی در مقیاس و پایداری با مخازن نفتی سنتی مانند گچساران قابل مقایسه نیست و معایب زیست محیطی قابل توجهی نیز به همراه دارد. هویت و جایگاه ایران به عنوان یک کشور مستقل به منابع طبیعی محدود نمی شود و این کشور با اتکا به منابع انسانی و ظرفیت های خود می تواند مسیر توسعه و پیشرفت را در بلندمدت دنبال کند.
در کنار آنچه در خصوص نفت شیل گفته شد حال سوال این است که مشکل اصلی ایالات متحده با ایران بر سر چیست. از دیدگاه من اصل مشکل ایالات متحده با ایران که در کتابی که نوشته ام و اخیرا به نام روابط ایران و آمریکا ترجمه شده است مسئله خاورمیانه است. به طور مشخص تر مسئله اسرائیل است. ایالات متحده به این نتیجه رسیده که بدون حضور اسرائیل در این منطقه منافعش حفظ نمی شود و ایران یکی از کشورهایی است که این موجودیت را تهدید می کند. به طور مستقیم این طور نیست اما هیچ تردیدی وجود ندارد که هم انقلاب ایران و هم جمهوری اسلامی تأثیر زیادی بر مردم کشورهای عربی دارند.
به هر حال آنچه ایران در این مناطق دارد بسیار متفاوت از دیگران است و موضوعی که ایالات متحده نسبت به آن بسیار حساس است حضور اسرائیل در این منطقه است. اینکه سیاست خارجی ایران چگونه باید باشد اینکه آیا باید به دنبال محو اسرائیل باشد یا تنش زدایی با ایالات متحده را دنبال کند نیاز به بحث دارد. اما در نهایت حرف اصلی آمریکایی ها این است که ایران باید این موضوع را کنار بگذارد و این مسئله نیازمند بحث طولانی است. نفت ایران آنقدر مهم این روزها نیست و تنها ۲-۱ درصد از تولید نفت جهان را تشکیل می دهد. همچنین انرژی اکنون بسیار متنوع شده است و ده ها حامل انرژی جدید وجود دارند. علاوه بر انرژی های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی بادی آبی و غیره هیدروژن سبز و آبی و دیگر انواع انرژی نیز وجود دارند.
تفاوت این جنگ غزه با جنگ اعراب و اسرائیل در سال ۱۹۷۳ میلادی نیز همین است. در سال ۱۹۷۳ میلادی زمانی که جنگ اعراب و اسرائیل شروع شد عربستان سعودی و به تبع آن دیگر کشورهای عربی عضو اوپک جلو استخراج نفت را گرفتند و در مدت ۷-۸ روز اسرائیل جنگ را خاتمه داد. این بار اسرائیل خاتمه نخواهد داد زیرا نفت خام متعارف تنها در دست کشورهای عربی نیست بلکه اکنون بسیاری از کشورها از جمله جمهوری آذربایجان جمهوری قزاقستان روسیه و دیگران نیز تولیدکننده نفت هستند و نفت از طریق خط لوله باکو تفلیس جیهان در شمال و خط لوله ایلات-اشکلون از جنوب به سمت اسرائیل می رود.
مورد بعدی این است که آنقدر تعداد حامل های انرژی زیاد شده که فقط نفت یا گازوئیل یا بنزین نیست که موتور محرکه نیروهای تولیدی و مصرفی یک کشور باشد. خیلی چیزهای دیگر است که از همه مهم تر برق است. سومین نکته به نظرم مقدار تأثیر این موارد روی جنگ ها کمتر شده است. بنابراین الان نسبت به گذشته استفاده از سلاح نفت و گاز به صورت عریان یعنی فقط قطع کردن کار نمی کند اما اگر یک خط لوله ۳۵ میلیارد مترمکعب در سال داشته باشید و از ایران به چین یا اروپا باشد و آن را قطع کنید تأثیرگذار است ولی اینکه گاز دارید که خود مصرف می کنید و نفت خامی که به این وضعیت می فروشید تأثیرگذار نیست.
ایران مستقل از رقابت بین چین و آمریکا
برخی بیان می کنند ایران در رقابت بین چین و آمریکا قرار گرفته و مجبور است یکی را انتخاب کند این دیدگاه مربوط به زمانی است که تئوری بازی با حاصل جمع صفر غالب بود. در این دیدگاه هرگونه منفعت یک طرف در معامله به منزله ضرر طرف مقابل تلقی می شد. حال آن که این موضوع در دنیای واقعی صادق نیست. نکته دیگر آن که در سیاست های کلان ایالات متحده و چین جایگاهی برای ایران در نظر گرفته نشده است. این به معنای ضعف ایران نیست بلکه نشان دهنده برنامه ریزی بلندمدت این دو کشور است. چین دارای برنامه های ۵ و ۷ ساله مدون به خصوص در حوزه انرژی است. ایالات متحده نیز اهداف مشخص خود را دنبال می کند. این کشور از نظر تکنولوژی پیشرو بوده و در سیاست خارجی تمرکز خود را بر منطقه دریای چین جنوبی معطوف کرده است. در هر سناریو به نظر می رسد ایران نقشی ندارد. البته طبق تئوری اثر پروانه ای هر رویدادی هر چند کوچک می تواند پیامدهای بزرگی در پی داشته باشد. با این حال به نظر می رسد در مذاکرات بین آمریکا و چین ایران اولویت اصلی محسوب نمی شود و تلاش ایران برای بهره برداری از رقابت بین این دو کشور راه به جایی نخواهد برد. با وجود رقابت میان چین و آمریکا این دو کشور دارای مجموعه ای از قراردادها توافقات و تعهدات گسترده هستند. به طوری که بازارهای ایالات متحده برای چین و بالعکس کاملاً باز است.
ایران و آمریکا آغازی برای گفتگو
در حال حاضر کشور شاهد رویکردی خاص برای حل مسائل ایران و آمریکا است. جریانات سیاسی کنونی همانند رودخانه هایی هستند که به طور همزمان و مجزا مسیر خود را طی می کنند. در خصوص تحریم ها باید به دنبال روش هایی فراتر از راه حل های موجود برای دور زدن آن ها بود. ایران با وجود تجربیات قابل توجه در زمینه تحریم همچنان نیازمند راه کارهای گسترده تر است. هند نمونه بارزی در این زمینه محسوب می شود. در سال ۱۹۹۸ میلادی پس از انجام اولین آزمایش موشکی هسته ای توسط هند ایالات متحده این کشور را تحریم کرد. با این حال این تحریم ها بی اثر واقع شد و در سال ۲۰۰۲ میلادی پیمان همکاری های استراتژیک فناورانه بین هند و آمریکا به امضا رسید. دلیل این امر اتکای هند به توان داخلی خود در ساخت موشک بود. همچنین حضور گسترده اتباع هندی در سراسر جهان اعمال محدودیت های شدید را برای ایالات متحده دشوار کرد. در مقابل ایران علی رغم برخورداری از تعداد قابل توجهی متخصص در خارج از کشور نتوانست از این ظرفیت به بهترین شکل در دوران تحریم ها بهره مند شود. فقدان سیستم مناسب برای ارتباط با این افراد به خصوص نخبگان حاضر در دانشگاه های معتبر مانند هاروارد ام آی تی و استنفورد یکی از چالش های اساسی بود. علاوه بر این در برخی موارد کشور شاهد اتخاذ رویکردی معکوس بوده است. به عنوان مثال صدور ممنوع الخروجی برای فردی که مرتکب جرم مالی شده اقدامی ناکارآمد تلقی می شود. به جای این امر می توان با ممنوع الورود کردن چنین فردی از حضور او در کشور جلوگیری کرد.
به جای اعمال محدودیت خروج برای افراد باید از ورود آن ها به کشور جلوگیری کرد. اقداماتی همچون ممنوع الخروجی افراد ما را از مسیر هند و دستاوردهای آن دور می کند. باید ده سال به طور جدی برای رفع چالش های مدیریتی و هماهنگی در سیاست گذاری ها و همچنین حل معضل موازی کاری تلاش کرد. کشور زمانی که به خودکفایی کامل برسد می تواند با اتکا به توان داخلی در مذاکرات از موضع قدرت وارد شود. با وجود تمام این چالش ها مذاکره کنندگان ایرانی از مهارت بالایی برخوردار هستند و ایران در زمینه دیپلماسی سابقه ای درخشان دارد. همان طور که در فصل آخر کتاب ایران و آمریکا آغازی برای گفتگو به آن اشاره شده است اقدامات قهرآمیز یک کشور صرفاً به پرتاب موشک محدود نمی شود بلکه می تواند شامل رفتارهایی در مذاکرات نیز باشد که طرف مقابل را تحت فشار قرار دهد. در سیاست گذاری کشور دیپلماسی و مذاکره جایگاه خاصی دارد. باید با همه کشورها نه فقط یک کشور گفتگو انجام شود. اگر کشوری مستثنی گردد باید به دنبال ۱۹۹ کشور دیگر از ۲۰۰ کشور رفت.
پیروزی ترامپ تأثیر در صادرات نفت ایران نخواهد داشت
در ظاهر ممکن است پیروزی ترامپ در صادرات غیرنفتی ایران تأثیر داشته باشد اما در واقعیت این طور نیست. یعنی ایران نفت خود را می فروشد و این حق کشور است. حتی این موضوع باید در دیوان دادگستری بین المللی مطرح شود که چگونه یک کشور می تواند قوانین و ضوابط خود را به خارج از مرزهایش تسری دهد. این کاری است که آمریکایی ها انجام می دهند. ایران همیشه نفت خود را تا جایی که امکان داشته است صادر کرده و گاهی این صادرات به صورت رسمی و با ارقام مشخص بوده مانند دوره پسا برجام در سال ۲۰۱۵ میلادی و گاهی به صورت مخفیانه بوده است. در هر صورت این کار انجام می شود. به نظر می رسد مسئله نفت یک موضوع تناقض آمیز است. در حال حاضر انتخابات ۷ نوامبر نزدیک است و مردم ایالات متحده به قیمت نفت حساس هستند چون افزایش قیمت فرآورده ها تأثیر زیادی در انتخاب آنها دارد. به نظر می رسد نفت ایران به میزان کافی به فروش برسد. اگر نتوانیم بیشتر به فروش برسانیم دلیلش آن خواهد بود که بیشتر تولید نشده است. متأسفانه در سال هایی که کشور به دنبال تولید انرژی هسته ای بوده توسعه انرژی های فسیلی مانند نفت خام و گاز طبیعی کنار گذاشته شده است. صنعت نفت مانند یک کودک است؛ باید به طور مداوم به آن توجه کرد. اگر یک لحظه غفلت شود ممکن است خساراتی به آن وارد شود. نفت نیز از جمله منابعی است که بسیار آسیب پذیر و نسبت به تغییرات سیاسی حساس است. این نشان می دهد که باید همواره به آن توجه شود. متأسفانه چند سالی است که این کار را انجام نشده و امید است که دوباره به این موضوع توجه شود.
نفت ایران نقش مهمی در توسعه تمدن داشته است
یک نویسنده به نام دانیل یرگین وجود دارد که در زمینه اقتصاد انرژی شناخته شده است. او کتابی به نام «غنیمت» نوشته که تاریخ نفت را بررسی می کند. این کتاب درباره تاریخ نفت جهان و تاریخ نفت ایران است. این کتاب چند هزار صفحه ای توضیح می دهد که نفت ایران چه نقش مهمی در توسعه تمدن داشته است. یرگین کتاب دیگری به نام «جستجو» دارد که در سال ۱۹۹۰ میلادی نوشته است و در آن به مسائل مربوط به انرژی های جایگزین و انرژی های پاک می پردازد. سومین کتاب دانیل یرگین که اخیراً نوشته شده نیز در همین زمینه است. در دو کتاب أخیر ایران به طور کلی غایب است. وقتی از یرگین در این باره پرسیده شد پاسخ داد که تولید نفت ایران کم است و مشکلات داخلی این کشور اجازه نمی دهد که در این مباحث بیشتر به آن پرداخته شود. با این حال ایران همچنان در حوزه انرژی اهمیت دارد.
ایران بزرگ ترین مجموعه نفت و گاز جهان را داراست. حتی با توسعه انرژی های پاک احتمالاً تا سال ۲۰۵۰ میلادی بیش ترین خودروهای دنیا با انرژی های فسیلی حرکت خواهند کرد و بیشترین تولید برق نیز به همین روش خواهد بود. سیاست گذاری هایی که برای انرژی های پاک انجام می شود خوب است و باید به آن سمت حرکت کرد اما این به معنای این نیست که کشوری در دنیا بتواند بدون استفاده از انرژی های فسیلی ادامه دهد. هیچ کشوری نمی تواند ادعا کند که به نفت و گاز نیازی ندارد زیرا این منابع با تمدن انسانی عجین شده اند. نفت هنوز هم در بازارهای جهانی خرید و فروش می شود و روزانه بالای دو میلیون قرارداد نفتی بسته می شود که البته بیشتر به صورت کاغذی است. هنوز تا جایی که انرژی های پاک بتوانند جایگزین کاملی برای انرژی های فسیلی شوند فاصله زیادی وجود دارد. نکته دیگر این است که گاز طبیعی نیز یک نوع انرژی پاک است و ایران دومین ذخایر گاز طبیعی جهان را دارد.
بنابراین ایران هم در انرژی های فسیلی و هم در انرژی های پاک نقش دارد. مهم این است که تلاش گردد و دو اقدام صورت گیرد. اول توجه کشور به تدوین استراتژی هایی برای تبدیل نفت و گاز به توسعه معطوف گردد. یعنی نفت خامی که زیر پای مردم بندر لنگه است تبدیل به توسعه ای شود که مردم محلی از آن بهره مند شوند. دوم از سرمایه گذاری در انرژی های نو و جدید نباید غفلت شود. کاری که امارات عربی متحده انجام می دهد می تواند الگو باشد. چون انگلستان پول ندارد لابراتوارهای خود را در آنجا راه اندازی کند امارات این کار را انجام می دهد. ایران هم باید انرژی های نو را توسعه دهد و هم انرژی های فسیلی را به فروش برساند و درآمد حاصل را صرف توسعه نماید.
۳۱۱۳۱۱
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "دو بال پیروزی ایران در میانه رویدادهای تاریخی و تحولات ژئوپلیتیکی جهان" هستید؟ با کلیک بر روی بین الملل، آیا به دنبال موضوعات مشابهی هستید؟ برای کشف محتواهای بیشتر، از منوی جستجو استفاده کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "دو بال پیروزی ایران در میانه رویدادهای تاریخی و تحولات ژئوپلیتیکی جهان"، کلیک کنید.
